Həya (ər. حیاء) sözü, Azərbaycan dilində bir çox mənaları özündə ehtiva edən zəngin bir anlayışı ifadə edir. Sadəcə "utanma hissi" kimi tərcümə edilməsi, bu mürəkkəb duyğunun bütün incəliklərini əks etdirmir.
Əslində həya, sadəcə utanmaqdan daha çoxdur. O, insanın özünə, ətrafına və ictimai normalara qarşı daxili bir nəzarət mexanizmidir. Dərin bir etik və mənəvi duyğu olan həya, insanı əxlaqsızlıqdan, ədəbsiz davranışlardan və qeyri-məqbul hərəkətlərdən çəkindirir. Bu, həm də başqalarının hislərini nəzərə almaq, onlara hörmət və ehtiram göstərmək deməkdir.
Həyanın tərkib hissələrinə abır, ar, ismət, namus və utanma hissi daxildir. Ancaq bu yalnız bir tərəfidir. Həya eyni zamanda, özünü qoruma instinkti, şəxsi sərhədlərin mühafizəsi və özünə hörmət duyğusunu da özündə əks etdirir. Yüksək həya sahibi insanlar, həm öz davranışlarına, həm də başqalarının davranışlarına daha diqqətli yanaşır, hərəkətlərinin mümkün nəticələrini əvvəlcədən düşünürlər.
Lüğətdə verilən nümunədə ("…Qulluqçuya oxşayan qızın simasında isə qüssə ilə qarışmış qəribə bir ismət və həya vardı") həyanın kompleks təbiəti daha aydın görünür. Burada həya, yalnız utanma kimi deyil, qüssə ilə birgə, mürəkkəb bir daxili mübarizənin, özünə və vəziyyətinə qarşı dərin bir təəssüfün ifadəsi kimi təsvir olunur. Bu nümunə, həyanın sadəcə bir hissi deyil, insanın daxili dünyasının əsas elementlərindən biri olduğunu göstərir.
Beləliklə, həya, sadəcə lüğətlərdə qeyd olunan quru təriflərlə məhdudlaşmayan, zəngin məna və çalarlara malik, insan həyatının əsasını təşkil edən mürəkkəb bir duyğu və mənəvi keyfiyyətdir.