Hökmdar sözü ərəb dilindən olan "hökm" (qərar, əmr, hakimiyyət) və fars dilindən olan "-dar" (sahib, malik) şəkilçisinin birləşməsindən əmələ gəlmişdir. Yəni, "hakimiyyət sahibi" mənasını verir. Sadəcə "padşah" və ya "şah" kimi sinonimlərinin əhatə etdiyi mənanı deyil, daha geniş bir kontekstdə hakimiyyətə sahib olan şəxsi ifadə edir.
Hökmdar sözü, tarix boyu müxtəlif siyasi sistemlərdə və mədəniyyətlərdə fərqli titullar altında mövcud olmuşdur. Padşah, şah, sultan, xaqan, imperator, kral kimi titulların hamısı müəyyən bir ərazi və əhalinin üzərində hakimiyyətə malik olan şəxsi təsvir edir, lakin hökmdar daha ümumi bir termindir. Bu termin bir çox hallarda özündə həm siyasi, həm də dini hakimiyyəti əks etdirə bilər.
Hökmdarın hakimiyyəti ərazinin ölçüsündən və siyasi sistemdən asılı olaraq müxtəlif səviyyələrdə ola bilər. Kiçik bir qəbilənin başçısından tutmuş, geniş bir imperiyanın hökmdarına qədər bütün bu şəxslər hökmdar kateqoriyasına aid edilə bilər. Hökmdarın səlahiyyətləri də müxtəlifdir; bəziləri məhdud səlahiyyətlərə malik ikən, digərləri qeyri-məhdud hakimiyyətə sahib olur.
Ədəbiyyatda hökmdar obrazı tez-tez müxtəlif xarakterlərə malik olaraq təsvir edilir. Ədalətli və xalqını sevən hökmdarlardan tutmuş, zalım və qəddar hökmdarlara qədər geniş bir spektr müşahidə edilir. Misal olaraq, verilən misrada ("Fəqət atəşli bir qəlblə inqilaba başladı, [elə] xunxar, məğrur bir hökmdar") həm inqilabi ruhlu, həm də xunxar və məğrur bir hökmdar obrazı verilmişdir. Bu da göstərir ki, hökmdar anlayışı mütləq müsbət bir anlam ifadə etmir.