Xama (ərəb. "xama" – qaymaq, yağlı süd) – çiy südün üzərində toplanan, yağlı və qatı bir maddədir. Süddəki yağ damcıcıqlarının sıxlığı və südün saxlanma şərtlərindən asılı olaraq, xamanın qatı və ya maye olması dəyişə bilər. Əslində, xama südün təbii ayrılma prosesinin nəticəsidir: daha yüngül olan yağ damcıcıqları yuxarıya qalxaraq xama təbəqəsini əmələ gətirir.
Xamanın dadı və qoxusu südün keyfiyyətindən, heyvanın növündən (məsələn, inək, camış, qoyun südündən hazırlanan xamaların dadı fərqlənir) və saxlama şəraitindən çox asılıdır. Təzə xama ətirli və xoş dadlı olur. Lakin, xamanın uzun müddət saxlanması onun dadını və keyfiyyətini dəyişə bilər.
Azərbaycan mətbəxində xama müxtəlif yeməklərdə, əsasən, ədviyyat kimi, sous və əlavə kimi geniş istifadə olunur. Xama əsaslı souslar ət, toyuq və balıq yeməklərinə əla tamamlayıcı rol oynayır. Bundan əlavə, xama şirin xörəklərdə, çörək məmulatlarında və desertlərdə də istifadə olunur. Mütəxəssislər tərəfindən hazırlanan xama məhsulları (məsələn, kəsmik, qatıq və s.) xamanın dəyərini daha da artırır.
Misal olaraq verilən “Həmayıl durub camışın xamasını, beçənin balını, buğdanın çörəyini gətirib qoydu Ələsgərin qabağına” ifadəsi xamanın zəngin bir mətbəx məhsulu kimi qiymətləndirildiyini və ənənəvi Azərbaycan süfrəsinin ayrılmaz tərkib hissəsi olduğunu göstərir. Bu cümlədə camış xamasının seçilməsi isə onun xüsusi dad və qoxusunun vurğulanmasıdır.