Xariqüladəlik sözü, Azərbaycan dilinin zəngin leksikasında özünəməxsus yer tutan bir termindir. Əsasən, adi hadisələrin, situasiyaların və ya varlıqların xaricində qalan, gözlənilməz və təəccübləndirici xüsusiyyətləri ifadə edir. Sadəcə “qeyri-adilik” deməkdən daha çox, bir hadisənin, vəziyyətin və ya varlığın mahiyyətinə toxunur, onu əhatə edən normal çərçivələrin kənarına çıxardığını vurğulayır.
Lüğətlərdə “qeyri-adilik”, “fövqəltəbiilik”, “fövqəladəlik” və “ecazkarlıq” kimi sinonimlərlə ifadə olunsa da, xariqüladəlik bu mənaları özündə daha dolğun bir şəkildə əks etdirir. Sadəcə “qeyri-adi” bir şey deyil, eyni zamanda, həmin qeyri-adiliyin təəccübləndirici, heyrətamiz və bəzən də sirli bir xüsusiyyət daşıdığını göstərir. Mәsələn, bir çiçəyin gözəlliyi qeyri-adi ola bilər, ancaq xariqüladəlik daha çox, öz-özünə açılan bir qapı, səbəbi bilinməyən bir işıq parıltısı və ya insanın adi düşüncəsinin çərçivəsindən kənara çıxan bir hadisə kimi təsvir oluna bilər.
Xariqüladəlik anlayışı, əfsanələr, əsatirlər və fantastik ədəbiyyatda geniş istifadə olunan bir anlayışdır. Bu kontekstdə, xariqüladəlik, sehrli qüvvələrlə, fövqəltəbii varlıqlarla və ya kainatın gizli qanunları ilə bağlı hadisələri ifadə edir. Ancaq xariqüladəlik yalnız fantastikada deyil, həm də real həyatda rast gəlinən qeyri-adi hadisələri təsvir etmək üçün də istifadə oluna bilər. Məsələn, bir insanın gözlənilməz bir şəkildə böyük bir müvəffəqiyyət əldə etməsi, elm üçün yeni bir kəşfin edilməsi və ya təbiətdə baş verən qeyri-adi hadisələr xariqüladəlik nümunəsi kimi göstərilə bilər.
Beləliklə, xariqüladəlik sözü, adilikdən kənara çıxan, gözlənilməz, təəccübləndirici və bəzən də sirli hadisələri, vəziyyətləri və ya varlıqları ifadə edən bir termindir. Onun mənası, sadəcə "qeyri-adi" deməkdən daha çoxdur və həmin qeyri-adiliyin mahiyyətinə, onun ətraf mühitə və ya düşüncə tərzinə təsirini əks etdirir.