Xarlanmaq feli, Azərbaycan dilində əsasən şəkərlənmə, qatılaşma və bərkimiş hal alma prosesini ifadə edir. Sadəcə "şəkərə dönmək" deyil, daha çox meyvə şirələrinin, balın və ya digər şirin maddələrin qaynama və buxarlanma nəticəsində qatılaşaraq, bərk və ya yarımbərk bir hala keçməsini bildirir. Bu proses zamanı mayenin içərisindəki suyun buxarlanaraq azalması, şəkər və digər qatı maddələrin konsentrasiyasının artmasına səbəb olur.
Misal olaraq, "Bal xarlanıb" cümləsində balın qatılaşaraq, daha qatı və bəzən kristalizasiya olunmuş bir forma aldığını görürük. "Mürəbbə qalıb xarlanıb" cümləsində isə mürəbbənin hazırlanması zamanı lazımi qaynama və buxarlanma prosesindən keçdiyini və nəticədə qatılaşaraq, saxlanıla biləcək hala gəldiyini anlaya bilərik. Xarlanma prosesi zamanı rəngdə və qoxuda da dəyişikliklər ola bilər. Məsələn, meyvə şirələrinin xarlanması zamanı rəngi qaralır və daha yoğun bir qoxu əmələ gələ bilər.
Xarlanmaq sözünün daha geniş mənada istifadəsinə də rast gəlmək olar. Məsələn, həddən artıq şirin bir şey yediyinizdə, dilinizin sanki "şəkər bağladığını", "şəkərləndiyini" hiss edirsinizsə, bu hissi də xarlanmaq sözü ilə təsvir etmək olar. Lakin bu, əsas mənasından bir qədər kənarda qalan, daha metaforik bir istifadədir.
Qısacası, xarlanmaq sadəcə şəkərlənmək deyil, şəkərlənmənin nəticəsində əmələ gələn qatılaşma, bərkimiş hal alma prosesini də əhatə edən daha geniş bir məna kəsb edir. Bu proses bir çox qida məhsullarının, xüsusən də şirin qida məhsullarının istehsalında və qorunmasında mühüm rol oynayır.