Xatırlamaq felinin mənası sadəcə "yada salmaq", "xatirinə gətirmək", "yad etmək" və ya "anmaq"dan daha geniş və dərindir. Bu, keçmişdə baş vermiş hadisələri, duyğuları, insanları və ya məlumatları şüurda yenidən canlandırmaq prosesidir. Xatırlamaq passiv bir proses deyil, əksinə, beyinin müxtəlif hissələrinin mürəkkəb bir əməkdaşlığı nəticəsində baş verir. Bu prosesə assosiasiyalar, duyğular və hətta fiziki hisslər də təsir edə bilir.
Xatırlamaq həm də konkret bir şeyin yadına düşməsi, həm də daha ümumi bir mövzunun, məsələn, uşaqlıq illərinin və ya müəyyən bir dövrün xatirələrinin canlanması deməkdir. Bu, şüurlu bir səy tələb edə bilər (məsələn, bir tarixi xatırlamağa çalışdıqda), yaxud da qəfil, gözlənilmədən, bəzən müəyyən bir qoxu, səs və ya görüntü ilə əlaqədar olaraq baş verə bilər. Bu sonuncu vəziyyət xatirələrin əlaqəli şəbəkə kimi təşkil olunduğunu göstərir; bir xatirə digərinin yadına düşməsinə səbəb olur.
Misal olaraq, verilmiş cümlədəki "birdən-birə ev sahiblərinin qonaq otağında bir dolab kitab olduğunu xatırladı" ifadəsi göstərir ki, xatırlama prosesi qəfil baş verib və əvvəlcədən planlaşdırılmayıb. Bu, xatirələrin şüurda gizli qalmasının və müxtəlif stimulların təsiri altında üzə çıxmasının bariz nümunəsidir. Xatırlamaq qabiliyyəti insanın öz keçmişi ilə əlaqəsini qoruyub saxlaması, təcrübələrindən dərs çıxarması və gələcək həyatına yönəlməsi üçün çox vacibdir.
Ədəbiyyatda və incəsənətdə xatırlamaq mövzusu tez-tez işlənilir. Xatirələr şəxsiyyətin formalaşmasında, özünü tanımada və başqaları ilə əlaqələrin qurulmasında mühüm rol oynayır. Xatırlamağın psixo-emosional tərəfi də diqqətə layiqdir; bəzi xatirələr xoş, bəziləri isə ağrılı ola bilər. Xatırlamaq, əslində, keçmişlə indiki arasında bir körpüdür, keçmişin təsirinin indiki həyatımızda necə əks olunduğunu göstərir.