Xəlvətlik sözü, Azərbaycan dilinin zəngin leksikasında özünəməxsus yer tutan bir termindir. Sadəcə "xəlvət məqam, xəlvət şərait, fürsət" kimi qısa bir tərif ilə məhdudlaşdırmaq, onun əsl mahiyyətini tam əks etdirməz. Çünki xəlvətlik, sadəcə bir yer və ya zaman deyil, daha çox bir duyğu, bir haldır.
Xəlvətlik, kənar təsirlərdən uzaq, sakit və tənhalığın hökm sürdüyü bir məkandır. Bu məkan fiziki olaraq təcrid olunmuş bir otaq, bir bağça, bir meşə kənarı ola bilər, eyni zamanda insanın öz daxili aləminin sakit və sükunət dolu bir guşəsini də təmsil edə bilər. Xəlvətlik, kədərli tənhalıqdan fərqli olaraq, özünü tanıma, düşüncələrin təhlil edilməsi və ruhun təmizlənməsi üçün idealdır.
Misal olaraq verilən "Ev xəlvətlikdir" ifadəsi, evin təkcə fiziki bir məkan deyil, həm də sakinləri üçün rahatlıq, sülh və təhlükəsizlik hissi yaratdığını göstərir. Bu, xarici dünyanın qayğılarından və təzyiqlərindən uzaq, özünəməxsus bir sığınacaqdır. "Dilən onun boynunu qucaqladı... xəlvətlik idi" ifadəsində isə xəlvətlik, iki insan arasındakı intim və gizli bir anı, ətraf dünyadan qapanmış, yalnız öz aləmlərinə məhdudlaşmış bir vəziyyəti təsvir edir.
Beləliklə, xəlvətlik, sadəcə bir yer və ya zaman deyil, rahatlıq, sülh, özünəməxsusluq və təhlükəsizlik hissinin hökm sürdüyü bir haldır. Bu, insanın öz daxili dünyası ilə əlaqə qurması, düşüncələrini təhlil etməsi və ruhen yenilənməsi üçün əvəzsiz bir fürsət yaradır. Həm fiziki, həm də metafiziki bir məna daşıyan xəlvətlik, insan həyatında mühüm rol oynayan, hətta həyati əhəmiyyət kəsb edən bir anlayışdır.