İxtiyari sözü ərəb mənşəli olub, "öz istəyinə uyğun, istəyə bağlı olan" mənasını verir. Bu, insanın sərbəst iradəsinin, öz seçim və qərarının nəticəsi olaraq baş verən hərəkət, hadisə və ya vəziyyəti ifadə edir. Başqa sözlə, ixtiyari hərəkətlər, düşüncələr və ya duyğular məcburiyyət, təzyiq və ya xarici təsirlərdən asılı deyil, tamamilə insanın öz arzusu və qərarından irəli gəlir.
İxtiyari anlayışı, insanın azadlığının və özünü təyinetmə hüququnun əsasını təşkil edir. İnsan yalnız ixtiyari hərəkətləri sayəsində özünü ifadə edə, öz həyatını qurub inkişaf etdirə bilir. İxtiyarilik, insanın məsuliyyətini də özündə ehtiva edir, çünki hər bir ixtiyari hərəkətin nəticəsinə görə insan özü cavabdehdir.
İxtiyari sözünün əks mənası qeyri-ixtiyari (və ya məcburi) olub, xarici qüvvələr, təzyiqlər və ya reflekslər tərəfindən idarə olunan hərəkətləri, hadisələri və vəziyyətləri ifadə edir. Məsələn, əlinizi yanan şamdan geri çəkməyiniz qeyri-ixtiyari hərəkətdir, halbuki şamın söndürülməsi ixtiyari hərəkətdir.
Maraqlı bir tərəf də odur ki, ixtiyari hərəkətlərimizin bir çoxu şüursuz səviyyədə, avtomatik olaraq yerinə yetirilə bilir. Məlumatların emalına, vərdişlərin formalaşmasına və avtomatlaşmasına görə, gündəlik həyatımızda çox sayda hərəkətimizi artıq ixtiyari şəkildə deyil, məşq və təcrübə nəticəsində yaradılan avtomatizmlər kimi yerinə yetiririk. Ancaq əsas hərəkətverici qüvvənin yenə də iradə olduğu unutmamalıyıq.