İxtiyarsız: Bu zərf, bir hərəkətin və ya hadisənin insanın iradəsi və ya nəzarəti xaricində, özündən asılı olmayaraq baş verməsini bildirir. Yəni, həmin hərəkət və ya hadisənin törədilməsində, baş verməsində şəxsin qəsdən və ya bilərəkdən iştirakı yoxdur. Bu, qeyri-iradi, qeyri-ixtiyari, istənilməyən və ya gözlənilməz bir şəkildə baş verən hərəkət və ya hadisə üçün istifadə olunur.
Daha geniş izah etmək üçün deyə bilərik ki, "ixtiyarsız" sözü insanın fiziki və ya emosional reaksiyalarını, həmçinin düşüncə və davranışlarını əhatə edə bilər. Məsələn, birdən-birə əsəbi olmaq, qəfildən qorxmaq, qəfil hərəkət etmək və ya ixtiyarsız olaraq bir söz demək bu zərfin təsvir etdiyi halların nümunələridir. Bu reaksiyalar həm fizioloji səbəblərdən (məsələn, allergiya reaksiyası), həm də psixoloji səbəblərdən (məsələn, şok vəziyyəti) baş verə bilər.
Maraqlı bir məqam isə "ixtiyarsız" sözünün əksini təşkil edən "ixtiyari" sözü ilə müqayisəsidir. "İxtiyari" hərəkətlər və hadisələr insanın nəzarəti altında, öz iradəsi ilə həyata keçirilir. İki söz arasındakı fərq, hərəkətin və ya hadisənin törədilməsində insanın iradəsinin olması və ya olmamasıdır. Beləliklə, "ixtiyarsız" sözü qeyri-müəyyənlik, gözlənilməzlik və insan nəzarətinin olmaması anlayışlarını ifadə edir.
Nümunələr: İxtiyarsız bir təbəssüm üzünü bəzədi. İxtiyarsız olaraq əlini çəkdi. Səsinin titrəməsini ixtiyarsız olaraq hiss edirdi. Bu nümunələr göstərir ki, "ixtiyarsız" sözü həm fiziki, həm də emosional halları təsvir etmək üçün istifadə oluna bilər.