izahlı lüğət 0 baxış 0 reaksiya Düzəliş

İlitmək, Azərbaycan dilində geniş yayılmış bir feldir və əsasən maye və ya yarımaye qida maddələrinin istiliyinin artırılması prosesini ifadə edir. Sadəcə "qızdırmaq" sözünün sinonimi olmaqdan kənara çıxaraq, daha incə bir məna çalarını ehtiva edir. Yəni, sadəcə temperaturun yüksəlməsi deyil, qida maddəsinin müəyyən bir temperaturda, müəyyən bir müddət ərzində lazımi istilik səviyyəsinə çatdırılması prosesini bildirir.

Məsələn, "çayı ilit" deyəndə, sadəcə çayın qaynar halına gətirilməsi deyil, içmək üçün uyğun, isti, amma qaynar olmayan bir temperatura çatdırılması nəzərdə tutulur. Xörəyin ilitməsi zamanı da eyni məntiq işləyir; soyuq xörək yenidən qızdırılır, amma həddindən artıq qızdırılıb yanıb yaxud dadını itirməməsi üçün diqqətli olunur. Beləliklə, "ilitmək" fəli "qızdırmaq" felindən fərqli olaraq, prosesin nəzarət edilməsini, müəyyən bir temperatur və keyfiyyətə nail olunmasını əhatə edir.

Bu fəlin maraqlı bir tərəfi də onun məcazi mənalarda istifadə olunma imkanındadır. Məsələn, bir insanın mənəvi və ya əhval-ruhiyyəsinin yüksəldilməsini ifadə etmək üçün də "ilitmək" felindən istifadə oluna bilər. Məsələn, "dostunun söhbəti onu ilitdi" ifadəsi insanın əhval-ruhiyyəsinin yaxşılaşdığını, özünü daha yaxşı hiss etdiyini göstərir. Bu isə "ilitmək" felinin semantik zənginliyini və dil ifadə imkanlarının genişliyini nümayiş etdirir.

Verilən nümunədə ("Kərim də bu uşağa yenə ata kimi öz qüvvətli qollarını açdı, onu öz komalarına gətirdi, əvvəlki kimi o...") "ilitmək" fəli birbaşa istifadə olunmasa da, Kərimin uşağı qucağına alması və ona istilik verməsi məcazi olaraq "ilitmək" felinin mənasına uyğundur. Uşağın soyuqluğunu ağrıdan və ya kədərdən qaynar sevgi ilə "ilitmək", ona təsəlli vermək, əmin-amanlıq hissi aşılamaq kimi mənaları da özündə əks etdirir.

Söz-söhbət (0)

Bu haqda yaz