İrtihal (ər. ارتفاع - irtifāʿ) sözü köhnə Azərbaycan dilində istifadə olunan bir termin olub, müasir dilə tam uyğun gələn bir tək muadili yoxdur. Əsasən yüksəlmə, irəliləmə və inkişaf mənalarında işlənmişdir. Lüğətlərdə sadəcə "yüksəlmə, yuxarı qalxma", "tərəqqi etmə, inkişaf etmə" və "yüksəklik" kimi qısa və səthi şəkildə izah edilməsinə baxmayaraq, irtihal daha çox fəlsəfi və metaforik bir kontekstdə istifadə olunmuşdur.
Birinci mənası olan "yüksəlmə, yuxarı qalxma" fiziki yüksəlişdən əlavə, mənəvi və sosial yüksəlişi də əhatə edir. Məsələn, bir insanın mənəvi cəhətdən inkişaf etməsi, biliyinin artması, ruhunun ucalması "irtihal" kimi təsvir edilə bilər. Bu mənada, irtihal sadəcə fiziki bir hərəkət deyil, daxili bir transformasiya prosesidir.
"Tərəqqi etmə, inkişaf etmə" mənası isə daha geniş bir kontekstdə işlənir. Bu, yalnız fərdi deyil, həm də sosial, iqtisadi və ya mədəni tərəqqini əhatə edə bilər. Bir cəmiyyətin inkişafı, bir dövlətin güclənməsi də "irtihal" kimi təsvir oluna bilər. Bu mənada, irtihal statik bir vəziyyət deyil, dinamik bir prosesdir, davamlı yüksəliş və inkişafı təmsil edir.
Üçüncü mənası olan "yüksəklik" isə daha çox nəticəyə yönəlib. Yüksəlmə və tərəqqinin son məhsulu olan yüksək bir nöqtəni, zirvəni ifadə edir. Bu, həm fiziki (məsələn, bir dağın zirvəsi), həm də mənəvi və sosial (məsələn, bir insanın əldə etdiyi yüksək mövqe) yüksəkliyi ifadə edə bilər.
Qısacası, "irtihal" sözü sadəcə bir lüğət mənasından daha çoxdur. O, köhnə Azərbaycan dilinin zəngin leksikasının bir parçası olaraq, mənəvi, sosial və fəlsəfi dərinliyə malik bir termindir. Müasir dilin müxtəlif kontekstlərdə istifadə olunan "yüksəliş", "inkişaf", "tərəqqi", "zirvə" kimi sözlərinin daha geniş və köklü bir əcdadını təmsil edir.