İstibdad (ər. إستبداد - istibdād) sözü özbaşınalıq, zorakılıq və ədalətsizliyə əsaslanan bir hakimiyyət formasını ifadə edir. Bu, hökmdarın ya da hakim qrupun qanunlardan və xalqın iradəsindən üstün olduğunu və öz istəklərini qüvvə ilə həyata keçirdiyini göstərir. İstibdad rejimi insan hüquqlarına hörmətsizlik, azadlıqların məhdudlaşdırılması və repressiya ilə xarakterizə olunur.
Tarix boyu müxtəlif formalarda özünü göstərən istibdad, hakimiyyətin mərkəzləşməsi, demokratik prinsiplərin olmaması və şəxsiyyət kultuna əsaslanır. Hökmdarın ya da elit qrupun istəyi qanundur və buna qarşı çıxan hər kəs ağır cəzalara məruz qalır. Bu cür rejimlərdə ədalət mühakiməsi zəif və ya tamamilə yoxdur, ədalətsizlik isə geniş yayılıb.
Çar Rusiyası, tarixdə istibdadın ən bariz nümunələrindən biri sayılır. Mətndə qeyd edildiyi kimi, çar dövrü istibdadın ən şiddətli və qızğın olduğu bir dövr idi. Bu dövrdə xalqın iradəsi tamamilə gözardı edilir, əhalinin həyatı və azadlığı hökmdarın əlində tam olaraq idi. Bu, ağır repressiyalar, senzura, azadlığın məhdudlaşdırılması və ədalətsizliklə dolu bir dövr idi.
İstibdad yalnız tarixin keçmiş səhifələrində deyil, həm də müasir dövrdə də müxtəlif formalarda özünü göstərir. Bəzi ölkələrdə mövcud olan avtoritar və totalitar rejimlər istibdadın müasir təzahürləridir. Bu rejimlərdə də insan hüquqları pozulur, azadlıqlar məhdudlaşdırılır və hakimiyyət özbaşınalığı hakimdir. Ona görə də istibdad anlayışının tarixi və müasir aspektlərinin araşdırılması çox əhəmiyyətlidir.