İtxiyarı (Ecballium elaterium) – balqabaqkimilər fəsiləsinə aid, zibilliklərdə, əkin yerlərində və yol kənarlarında rast gəlinən, qısa ömürlü çoxillik bir bitkidir. Adi xiyara bənzər olsa da, ondan fərqli olaraq, tamamilə yabanı və acı bir meyvə verir. Bu bənzərlik səbəbindən adının "it xiyara" olması ehtimal olunur, çünki adi xiyaranın əksinə olaraq, insanlar tərəfindən qida kimi istifadə edilmir.
İtxiyarının ən maraqlı xüsusiyyəti yetişmiş meyvəsinin toxunmağa həssas olmasıdır. Meyvə yetişdikdə, içərisindəki təzyiq artır və ən kiçik toxunma belə, onun sapından qopmasına və içərisindəki acı, yapışqan mayeni ətrafa püskürtməsinə səbəb olur. Bu maye, elaterin adlı bir glikozid ehtiva edir və güclü bir pürləyici təsirə malikdir. Bu mexanizm bitkinin toxumlarının yayılmasında mühüm rol oynayır, çünki maye ilə birlikdə toxumlar da ətrafa səpələnirlər.
Tarixən, itxiyarının tibbdə istifadəsi də olmuşdur. Lakin, elaterin güclü pürləyici təsiri səbəbindən, onun istifadəsi təhlükəli ola bilər və yalnız həkim nəzarəti altında aparılmalıdır. Həddindən artıq istifadə qusma, ishal, qan təzyiqi düşməsi və hətta ölümə belə səbəb ola bilər. Buna görə də, itxiyarı ilə öz-özünə müalicə etmək qətiyyən tövsiyə edilmir.
Beləliklə, itxiyarı, görünüş baxımından adi xiyara bənzəsə də, özünün unikal xüsusiyyətləri və potensial təhlükələri ilə fərqlənən maraqlı bir bitkidir. Onun təbiətdəki mövcudluğu, bitkilərin toxumlarını yaymaq üçün istifadə etdikləri müxtəlif mexanizmlərin bir nümunəsidir.