Katalizator (yun. κατάλυσις - katalysis – parçalanma, dağılma) kimyəvi reaksiyaların sürətini artıran və ya azaldan, lakin reaksiyadan sonra özünün kimyəvi tərkibi və miqdarı dəyişməyən maddələrdir. Onlar reaksiyaya daxil olurlar, onu sürətləndirirlər və ya yavaşladırlar, amma reaksiyanın sonunda öz ilkin vəziyyətlərini qoruyurlar. Katalizatorlar reaksiyanın aktivləşmə enerjisini azaltmaqla onun sürətini tənzimləyirlər. Bu, reaksiya məhsullarının əmələ gəlməsinə gərəkli olan enerji maneəsini aşağı salmaq deməkdir.
Katalizatorlar müxtəlif növlərə malikdirlər və bərk, maye və ya qaz halında ola bilərlər. Bərk katalizatorlar ümumiyyətlə səth reaksiyaları vasitəsilə işləyirlər, maye və qaz katalizatorlar isə həll olmuş vəziyyətdə reaksiyalara təsir göstərirlər. Katalizatorun təsiri reaksiyanın istiqamətini də dəyişə bilər; yəni katalizatorun köməyi ilə istənilən məhsulun əmələ gəlməsi ehtimalı artırıla bilər. Kimyəvi sənayedə, bioloji proseslərdə və hətta avtomobil katalizatorlarında geniş istifadə olunurlar.
Katalizatorların iş prinsipi reaksiyanın keçdiyi mexanizmi dəyişdirməklə əlaqədardır. Onlar reaksiyanın aralıq məhsulları ilə reaksiyaya girir və yeni, enerji baxımından daha əlverişli bir yol yaradırlar. Bu yol daha az aktivləşmə enerjisi tələb etdiyindən reaksiya daha sürətlə gedir. Proses bitdikdən sonra katalizator öz ilkin halına qayıdır və yenidən reaksiyada iştirak edə bilər. Beləliklə, katalizator reaksiyanın sürətini artırır, amma özünün miqdarı dəyişmir. Bu xüsusiyyət onları sənayedə çox qiymətli edir, çünki onlardan az miqdarda istifadə etməklə böyük miqdarda məhsul almaq mümkündür.
Maraqlı bir məqam odur ki, katalizator reaksiyanın tarazlığını dəyişmir. Yəni reaksiyanın son məhsullarının miqdar nisbəti katalizatorun iştirakı ilə və ya olmadan eyni qalır. Fərq yalnız reaksiyanın sürətindədir. Katalizatorlar müasir kimyanın və sənayenin əsasını təşkil edən çox mühüm maddələrdir.