Közəl sözü Azərbaycan dilində xırman prosesi ilə sıx bağlı bir termindir. Xırman, taxılın biçildikdən sonra döyülüb təmizləndiyi yer olaraq bilinir. Bu proses zamanı taxıl dənələri samandan ayrılır, lakin tam təmizlənmə həmişə mümkün olmur. Közəl isə məhz bu tam təmizlənmə prosesindən sonra taxıl və saman arasında qalan istənməyən hissələri ifadə edir.
Daha dəqiq desək, közəl, xırman sovrulduqdan sonra ələ keçən və taxıldan ayrılmayan iri saman qırıntıları, sünbül qalıqları, çör-çöp, kiçik daş və digər yad əşyaları özündə birləşdirən bir qarışıqdır. Bu qarışıq tərkibində həm bitki mənşəli materiallar (iri saman parçaları, sünbül qalıqları), həm də mineral mənşəli hissəciklər (kiçik daşlar, torpaq) ola bilər. Közəlin miqdarı və tərkibi bir çox amillərdən, o cümlədən biçmə texnikasından, taxıl növündən və hava şəraitindən asılıdır.
Maraqlı bir məqam odur ki, köhnə kənd təsərrüfatında közəl tamamilə tullantı hesab edilmirdi. Heyvan yemi kimi istifadə olunmaqla yanaşı, bəzi hallarda gübrə kimi də tətbiq edilirdi. Həmçinin, közəl tərkibində olan iri saman parçaları bəzi sənətkarlıq işlərində istifadə oluna bilərdi. Beləliklə, közəl, görünüşdə istənməyən bir qalıq olsa da, kənd həyatında müəyyən bir praktik əhəmiyyətə malik idi.
Müasir kənd təsərrüfatında isə xırman prosesi daha müasir texnologiyalar vasitəsilə həyata keçirilir və közəlin miqdarı əhəmiyyətli dərəcədə azalır. Lakin bu söz, hələ də kənd əhalisi arasında geniş istifadə olunur və kənd təsərrüfatının tarixi ilə bağlı zəngin bir mədəni irsin tərkib hissəsidir.