Qazamat (ital. gazamatta-dan) – əsasən orta əsr qalalarında və hərbi qurğularda yerləşən, əsirlərin və həbs olunanların saxlanması üçün nəzərdə tutulmuş, adətən, yeraltı, qaranlıq və nəmli otaq və ya tunel. Müasir dövrdə istifadə olunan “dustaqxana” və “həbsxana” sözləri ilə sinonim olsa da, “qazamat” sözü daha çox tarixi bir kontekstdə, daha sərt və qorxulu həbs şəraitini ifadə etmək üçün işlədilir. Həbsxana ümumi bir anlayışdır, dustaqxanalar müəyyən bir tipli həbsxanaları göstərir, qazamat isə daha çox qaranlıq, nəmli, əzablı bir yer kimi təsəvvür edilir.
Sözün mənşəyinə nəzər salsaq, italyan dilindən götürülmüş olduğunu görürük. İtalyan dilindəki “gazamatta” sözü isə öz növbəsində, "qazma" feli ilə əlaqəli ola bilər ki, bu da "qazmaq", "oymaq" mənasını verir. Beləliklə, "qazamat" sözü həqiqətən də yeraltı qazılmış, oyulmuş bir yer kimi təsəvvür edilir.
Ədəbiyyatda "qazamat" sözü tez-tez qaranlıq, ümidsiz və əzablı bir məkanı, həmçinin ədalətsizliyi və zülmü simvolizə edir. Misal üçün, verilmiş misrada ("Qazamat istidir, yata bilmirəm; Qıçımda qandalaq, qaça bilmirəm") sözün yaradıcı təsvir vasitəsi olaraq işləndiyi, həbs olunan şəxsin fiziki və mənəvi əzabını ifadə etdiyi aydın görünür. Həm də burada "qazamat" sadəcə həbs yeri deyil, həm də əzab-əziyyətin, ümidsizliyin məkanı kimi təsvir edilir.
Yekun olaraq, "qazamat" sözü sadəcə "dustaqxana" və ya "həbsxana"nın sinonimi deyil, tarixi kontekstdə daha qaranlıq, sərt və simvolik bir məna daşıyır. Bu söz, əsərlərə dərinlik, emosional güc və qorxu hissi qatır.