Dustaqxana (k. köhn.) - Tarixi mənbələrdə və ədəbiyyatda tez-tez rast gələn “dustaqxana” sözü, müasir Azərbaycan dilində “həbsxana” və ya “həbs evi” kimi sinonimlərlə əvəz olunan bir termindir. Lakin "dustaqxana" sözü sadəcə həbs yerini deyil, həm də həmin yerin yaratdığı qorxu, iztirab və ümidsizlik atmosferini daha güclü şəkildə ifadə edir. Köhnəlmiş olsa da, bu söz özündə tarixi bir çalar daşıyır və müəyyən bir dövrün leksikasına işarə edir.
Əslində, "dustaqxana" sözünün kökü "dustaq" sözündəndir ki, bu da əsir, məhbus, həbs olunan mənasını verir. "-xana" isə yer, bina, məskən bildirən bir şəkilçi olaraq, həbs yerini, məhbusların saxlandığı binanı ifadə edir. Beləliklə, "dustaqxana" sözü etimoloji baxımdan "dustaqların saxlandığı yer" mənasını verir.
"Qazamat" kimi sinonimlə əlaqələndirilməsi isə dustaqxananın adətən yeraltı, qaranlıq və nəmli olması ilə əlaqədardır. Qazamatlar, xüsusilə də orta əsrlərdə, çox ağır şəraitdə saxlanılan məhbuslar üçün nəzərdə tutulmuş çox dəhşətli yerlər idi. Ona görə də "dustaqxana" sözü yalnız bir yer adı olmayıb, həm də ədalətsizliyin, zülmün və məhbusların çəkdiyi əzabların simvolu kimi də qəbul edilə bilər.
Sözün nümunə cümləsindəki ("Mənim adətimdir: bir dustaqxana adı gələndə, gərək iki ağaclığından qaçam, yox olam") ifadə isə dustaqxana sözünün doğurduğu qorxu və dəhşəti əyani şəkildə göstərir. Bu, həbsxananın sadəcə bir bina olmadığını, həm də insan ruhunda dərin izlər buraxan bir təcrübəni təmsil etdiyini vurğulayır.