İstəyə-istəməyə ifadəsi, Azərbaycan dilində geniş yayılmış bir əlavəli birləşmədir. "İstər-istəməz", "məcbur olaraq", "ixtiyarından asılı olmayaraq", "öz istəyi ilə olmasa da" mənalarını ifadə edir. Bu ifadə, bir hərəkətin və ya qərarın şəxsin öz istəyinə əsaslanmadığını, dəyişik səbəblərə görə – məcburiyyət, zərurət, və ya başqa birinin təzyiqi nəticəsində həyata keçirildiyini bildirir.
İfadənin quruluşuna diqqət yetirək. "İstəyə" və "istəməyə" fellərinin məsdər halında olması, iki zidd tərəfin bir arada mövcudluğunu, ancaq birinin digərini üstələdiyini göstərir. Yəni, şəxs istəməsə də, müəyyən səbəblərə görə hərəkət etməyə, qərar verməyə məcburdur. Bu məcburiyyət daxili (özünün məsuliyyəti, vicdanı) və ya xarici (başqalarının təzyiqi, zərurət) amillərdən qaynaqlana bilər.
Misallar göstərək: "İstəyə-istəməyə işdən çıxmalı oldum" cümləsində şəxs işdən çıxmaq istəmir, lakin müəyyən səbəblər (məsələn, şirkətin bağlanması, ixtisarlar) onu bu hərəkətə məcbur edir. "İstəyə-istəməyə onun təklifini qəbul etdi" cümləsində isə, şəxs təklifdən xoşlanmasa da, müəyyən səbəblərə görə (məsələn, maddi ehtiyac, məcburiyyət) onu qəbul etməli olur. Beləliklə, "istəyə-istəməyə" ifadəsi hərəkətin və ya qərarın arxasında gizli qalan məcburiyyət və ya zərurəti vurğulayır.
Bu ifadənin sinonimləri arasında "məcburən", "zərurətdən", "ixtiyarından kənara çıxaraq" kimi söz və ifadələr sadalamaq olar, lakin bunların hamısı "istəyə-istəməyə" ifadəsinin ifadə etdiyi incə mənanı tam əks etdirmir. "İstəyə-istəməyə" daha çox daxili tərəddüdü, ikrahı da əks etdirir.