Qəhvəxana (ər. qəhvə + fars. xanə) – Qədim zamanlardan bəri insanların sosial həyatında mühüm rol oynayan, qəhvənin içildiyi və müxtəlif sosial təmasların qurulduğu bir məkandır. Sadəcə "qəhvə içilən yer" kimi tərif edilməkdən daha çox, qəhvəxana tarix boyu şəhər mədəniyyətinin ayrılmaz tərkib hissəsi olaraq müxtəlif funksiyaları özündə birləşdirmişdir.
Qəhvəxana, kiçik yeməkxana kimi xidmət göstərsə də, əslində, yalnız qida təminatından daha çox şey təklif edir. Burada insanlar görüşür, söhbət edir, fikir mübadiləsi aparır, siyasi və sosial məsələləri müzakirə edir, xəbərləri öyrənirlər. Qəhvəxana, eləcə də, ədəbiyyat, incəsənət və mədəniyyətin yayılmasına kömək edən bir mərkəz rolunu oynamışdır. Bir çox şair, yazıçı və alimin yaradıcılıq prosesinin bir hissəsi məhz qəhvəxana məkanında keçmişdir.
Tarixən, qəhvəxanalar həm də səyahətçilər, tacirlər və müxtəlif peşə sahibləri üçün görüş və informasiya mübadiləsi məkanı olmuşdur. Burada insanların fərqli mədəniyyətləri, adət-ənənələri və dünya görüşləri ilə tanış olmasına imkan yaradılırdı. Beləliklə, qəhvəxana sadəcə bir içki içmə yeri deyil, həm də sosial, mədəni və iqtisadi əhəmiyyətə malik bir ictimai məkandır.
Xudayar bəyin oğlanın dalınca dar yol ilə gedib girdiyi qəhvəxana da, bu tarixi və sosial funksiyaları özündə əks etdirən bir məkan kimi təsəvvür edilə bilər.