Qul: Azərbaycan dilinin zəngin leksikasında “qul” sözü sadəcə “tənha yerlərdə və qaranlıqda vahiməyə düşən adamın gözünə canlı kimi görünən qorxunc xəyal” mənası ilə kifayətlənmir. Əslində, bu söz qədim əfsanələrə, inanclara və xalqımızın mistik dünyagörüşünə dərin köklər salmış maraqlı bir termindir.
Qaranlıqda və ya tək-tənha yerlərdə yaranan bu qorxunc xəyal, sadəcə görmə qabiliyyəti ilə əlaqədar bir hal deyil. O, insan psixikasının dərinliklərindən qaynaqlanan, qorxu, narahatlıq və təhlükə hisslərinin vizual təcəssümüdür. Qul, insanın öz daxili qorxularının, gizli narahatlıqlarının və ya keçirdiyi travmatik hadisələrin bir əksi kimi ortaya çıxır. Bu baxımdan, qul, sadəcə bir xəyal deyil, həm də psixoloji bir fenomendir.
Qulun görünüşü də olduqca maraqlıdır. Əksər hallarda dəhşətli və qorxulu bir şəkildə təsvir olunsa da, onun spesifik görünüşü fərddən-fərdə dəyişə bilər. İnsanın öz qorxularından asılı olaraq, qul müxtəlif formalar, rənglər və ölçülərdə görünə bilər. Bəzən qaranlıq bir kütlə, bəzən isə insanabənzər, amma dəhşətli bir varlıq kimi təsvir edilir. Bu dəyişkənlik də qulun mistik təbiətini daha da gücləndirir.
“Qul” sözü ilə əlaqəli “qulyabanı” termini də bu mistik əlaqəni qabardır. Qulibanı, qulun yaşayış yeridir, onun gizləndiyi, qüvvəsini topladığı və insanlara görünmədən əziyyət verdiyi bir məkandır. Bu, ümumiyyətlə, qaranlıq, nəmli və təhlükəli yerlər olaraq təsvir edilir. Beləliklə, “qul” anlayışı təkcə bir xəyal deyil, həm də onun mövcud olduğu bir ətraf mühiti, bir qorxu məkanı ifadə edir.
Nəticə olaraq, “qul” sözü sadə bir lüğət ifadəsindən daha çoxdur. O, insan psixikasının, qorxu və vahimənin dərinliyinə bir səyahətdir. Qaranlıq əfsanələrdən qaynaqlanan, əsrlər boyu xalqımızın kollektiv yaddaşında yer alan bu maraqlı anlayışın dərinliyini anlamaq üçün mistik və psixoloji aspektləri birlikdə nəzərə almaq lazımdır.