Tək-tənha sözü Azərbaycan dilində sifət və zərf kimi işlənərək “yalqız”, “tək”, “təkcə”, “heç kimsiz”, “heç nəsiz” mənalarını ifadə edir. Sözün əsasını təşkil edən "tək" sözü müstəqil olaraq da işlənir və sayca bir olmağı bildirir. "Tənha" isə "tək" sözünün sinonimi kimi işlənsə də, daha çox emosional yük daşıyır və tək qalmağın duyğusal təsirini vurğulayır. Belə ki, “tək” daha çox kəmiyyət baxımından təkliyi ifadə edərkən, “tənha” təklik hissini, təcrid olunmağı, kimsəsizliyi önə çəkir.
Tək-tənha sözünün mənşəyinə nəzər salsaq, "tək" sözü qədim türkcə köklərə malikdir və "bir", "yalnız" mənalarını ifadə edən kökdən törəyir. "Tənha" sözü isə daha mürəkkəb etimoloji tarixə malikdir. Bəzi araşdırmalar onu fars dilindən götürmə kimi təqdim etsə də, dəqiq etimoloji mənşəyi hələ də mübahisəlidir. Ancaq mənası "yalnız", "təklikdə qalmış", "təcrid olunmuş" kimi təfsirlərə malikdir və "tək" sözü ilə birlikdə daha güclü bir təklik hissini ifadə edir.
Cümlədə işlənməsinə gəlincə, "tək-tənha" həm sifət, həm də zərf kimi işlənə bilir:
- Sifət kimi: "Cəlal indi tək-tənha idi." bu cümlədə "tək-tənha" Cəlalın vəziyyətini təsvir edən sifət kimi işlənir.
- Zərf kimi: "Ağappaq xalat geyinmiş Aydın tək-tənha öz otağında oturub gözləyirdi." Bu cümlədə isə "tək-tənha" Aydın'ın necə gözlədiyini, yəni tək və tənha şəkildə gözlədiyini bildirən zərf kimi işlənir. "Tək-tənha" burada "yalnız", "təkcə" mənalarını da daşıyır.
Qısaca desək, "tək-tənha" sözü yalqızlığı, təkliyi və bu vəziyyətin yaratdığı emosional təsiri güclü şəkildə ifadə edən bir söz birləşməsidir. Həm kəmiyyət, həm də keyfiyyət baxımından təkliyi vurğulayır və cümlədə həm sifət, həm də zərf funksiyasını yerinə yetirə bilir.