Qurtum sözü Azərbaycan dilində "bir içim", "bir udum" mənasında işlənir və adətən saylarla birlikdə istifadə olunur. Məsələn, "bir qurtum su", "iki qurtum çay" kimi ifadələr geniş yayılıb. Sözün mahiyyəti, maye və ya yarımayenin ağız boşluğuna birdəfəlik alınması, udulması hərəkətini bildirir. Həcm baxımından dəqiq bir ölçü vahidi olmasa da, kontekstdən asılı olaraq təxminən 10-15 ml həcmə bərabər tutula bilər. Ancaq bu, yalnız təxmini bir göstəricidir, çünki qurtumun həcmi içənin fiziki qabiliyyətinə, mayenin qatılaşma dərəcəsinə və şərtlərinə görə dəyişə bilər.
Qurtum sözü, həmçinin susuzluq, aclıq kimi fiziki ehtiyacların qısamüddətli ödənilməsini ifadə edə bilər. Məsələn, "bir qurtum su susuzluğunu aradan qaldırdı" deyərkən, qurtumun sadəcə bir içim olmaması, həm də həmin içimin verdiyi qısamüddətli rahatlığı vurğulayırıq. Bu mənada, qurtum həmin ehtiyacın simvolik təsviri kimi də çıxış edir. Belə ki, “bir qurtum xoşbəxtlik”, “bir qurtum rahatlıq” kimi metaforik ifadələr də istifadə olunur və bu zaman qurtum kısa müddətli, lakin intensiv bir hissi və ya vəziyyəti bildirir.
Misal olaraq verilən “Üç gündür ki, nə onun, nə də mənim boğazımdan bir qurtum su da keçməyib” cümləsində qurtum sözü şəxsin şiddətli susuzluğunu, hətta həyati təhlükəni belə ifadə edən bir vasitə kimi işlənir. Beləliklə, qurtum sözü sadə bir mənadan uzaqlaşıb, daha geniş semantik məna yükü daşıyır və ədəbi əsərlərdə emosional təsiri gücləndirmək üçün istifadə olunur.