Mat-qut (matı-qutu): Bu ifadə, qəfil və güclü bir təəccüb, qorxu və ya şok vəziyyətinə düşməyi, hərəkətsiz qalmağı ifadə edir. Sözün mənası, sanki bədənin donub qalması, hərəkət qabiliyyətinin itirilməsi kimi təsvir edilə bilər. "Mat-qutu" sözündəki "mat" önəmli bir sözköküdür, tam hərəkətsizlik, şok və ya dəhşət hisslərini bildirir. "Qutu" isə bu vəziyyətin əhatəli, təcrid olunmuş, insanı sanki bir qutuya bağlamış kimi bir hiss yaratdığını vurğulayır.
İfadənin əsas mənası donub qalmaq, heyrətdən və ya qorxudan sərtləşməkdir. Ancaq bu sadəcə fiziki bir donuqluq deyil, daha çox psixo-fiziki bir vəziyyətdir. İnsan həm fiziki cəhətdən hərəkətsiz qalır, həm də zehni olaraq şok vəziyyətindədir, ətrafında olanları tam olaraq dərk edə bilmir. Bu vəziyyət qısamüddətli ola bilər, lakin həddindən artıq qorxu və ya təəccüb hallarında daha uzun sürə bilər.
Misallar: "Qəfil partlayış səsini eşidən uşaq mat-qutu qaldı." bu cümlədə uşağın qorxudan hərəkətsiz qaldığını, dərk etmə qabiliyyətinin məhdudlaşdığını göstərir. "O, qarşısında duran mənzərənin dəhşətindən mat-qutu qurudu." bu cümlə isə şok və dəhşətin insanı necə tamamilə iflic edə biləcəyini təsvir edir. "Mat-qutu qalmaq" ifadəsi, qəhrəmanın vəziyyətinin ciddiyyətini və təsirini daha aydın göstərmək üçün istifadə olunan, obrazlı və təsirli bir dil vasitəsidir.
Qısaca desək, "mat-qutu" ifadəsi, həm qorxu, həm də təəccübün güclü bir təsviridir və insanın bu hisslərin təsiri altında tamamilə iflic olmasını ifadə edir. Bu ifadənin Azərbaycan dilinin zənginliyinə və obrazlı ifadə qabiliyyətinə dəlalət etdiyini qeyd etmək lazımdır.