Mat-məəttəl sözü Azərbaycan dilində geniş yayılmış bir ifadədir və "heyrətə gəlmiş, şaşkın, hayran qalmış, ağzı açıq qalmış" mənalarını ifadə edir. Sözün kökü "mat" felindən götürülmüşdür. "Mat" sözü şahmat oyununda rəqibin məğlubiyyətini ifadə etsə də, bu kontekstdə tamamilə fərqli bir mənaya malikdir. Burada "mat" sözü insanın düşüncə qabiliyyətinin birdən-birə dayanıb qalmasını, bir növ "donub qalmasını", həyəcan və təəccüb hisslərinin insanı iflic etməsini ifadə edir. "Məəttəl" isə "mat" sözünün təsirini gücləndirən bir təkrarlama və ya sinonim kimi işlənir.
Mat-məəttəl olmaq sadəcə təəccüb hissini deyil, həm də müəyyən bir şok və ya təəssüratın insanı sarsıtmasını ifadə edir. İnsan gözlənilməz bir hadisə, qeyri-adi bir mənzərə, və ya çox təsirli bir sözlə qarşılaşdıqda mat-məəttəl qala bilər. Bu halda insanın özünü itirməsi, hətta qısa müddətə düşünmə qabiliyyətinin zəifləməsi müşahidə oluna bilər. Misal üçün, əsərdə göstərildiyi kimi, Əhmədin və Fatmanın mat-məəttəl qalması onların qarşılaşdıqları hadisənin onlara gözlənilməz və güclü təsir etdiyini göstərir.
Ümumilikdə, "mat-məəttəl" ifadəsi şifahi nitqdə olduqca canlı və təsvirli bir ifadədir. O, yalnızca bir sözlə ifadə etmək çətin olan mürəkkəb bir emosional vəziyyəti əhatə edir və ədəbi əsərlərdə personajların daxili halını daha effektli şəkildə oxucuya çatdırmaq üçün tez-tez istifadə olunur.