Məstan [fars. مست] sözü Azərbaycan dilində əsasən gözün ifadəli, cazibədar, xüsusi bir gözəllik daşıyan halını ifadə etmək üçün işlənir. Lüğətlərdəki "axıcı, süzgün, xumar" tərifləri bu mənanın əsas cəhətlərini əks etdirir. Lakin bu təriflər sözün zənginliyi və çalarlarını tam əhatə etmir.
Sözün farsca kökü olan "مست" (mest) "sərxoş", "məst", "şad", "heyran" mənalarını verir. Bu mənalardan çıxış edərək, "məstan göz" ifadəsi sadəcə fiziki bir təsviri deyil, daha dərin bir məna daşıyır. Gözlərin "məstan" olması, onların bir növ sehrli, valehedici bir cazibəyə malik olduğunu, sanki içlərində bir əzəmət, bir sirr gizləndiyini ifadə edir. Bu cazibə, insanı valeh edən, onu özünə cəlb edən bir xüsusiyyətdir.
"Məstan" sözü, sadəcə "gözəl göz" mənasından daha çoxdur. O, gözün daxili bir parıltısını, ifadəliliyini, baxışların dərinliyini, hətta insanın daxili halını əks etdirir. Məsələn, sevinc və ya həyəcan dolu bir anlarda gözün aldığı xüsusi bir parıltı da "məstan" kimi təsvir oluna bilər. Həmçinin, məşuqun gözünün cazibədarlığını ifadə etmək üçün də istifadə olunur.
Misal cümlələr:
- Onun məstan gözləri bütün diqqəti özünə çəkirdi.
- Məstan baxışları ilə mənə baxdı.
- Şair, məşuqəsinin məstan gözlərini şeirlərində tərənnüm edirdi.
- Gözləri məstan, sürahi tək çəkilmiş gərdəni - bu ifadə gözəlliyin təsviri ilə yanaşı, gözün formasına da işarə edir.
Beləliklə, "məstan" sözü sadə bir sifət olmaqdan kənara çıxaraq, zəngin məna və emosional çalarlarla dolu bir ifadədir. O, gözəlliyin, cazibənin, sirrin və ifadəliliyin bir simvoludur.