Monoteizm [yun. monos – bir və theos – Allah] termini, dünyanın və kainatın yalnız bir Allah tərəfindən yaradıldığını və idarə olunduğunu qəbul edən inanç sistemini və ya dini təmsil edir. Bu, bir çox dinlərin əsasını təşkil edən bir konsepsiyadır və polyteizm (çoxallahlılıq) anlayışından kəskin şəkildə fərqlənir. Monoteist inanc sistemləri, ümumiyyətlə, bu tək Allahın müqəddəs, qüdrətli, hər şeyi yaradan və hər şeyə nəzarət edən bir varlıq olduğunu vurğulayır.
Monoteizmin əsas xüsusiyyətlərindən biri də, tək Allaha olan ibadətin və sədaqətin vurğulanmasıdır. Digər tanrıların, ruhların və ya ilahi varlıqların inkarı və ya ikinci dərəcəyə endirilməsi monoteizmin əsas prinsiplərindən biridir. Bu, dini praktikalar, əxlaqi kodlar və həyat tərzinin formalaşmasında əsas rol oynayır. Tək Allaha ibadət, dua, qurbanlar, əməl və s. kimi dini rəsm və ayinlər məhz bu tək Allaha yönəlmişdir.
Tarix boyu bir çox monoteist din ortaya çıxmış və yayılmışdır. Ən geniş yayılmış monoteist dinlər arasında İslam, Xristianlıq və Yəhudilik yer alır. Bu dinlərin hər birinin özünəməxsus inancları, ayinləri və müqəddəs kitabları olsa da, hamısı dünyanın bir tək Allah tərəfindən yaradıldığı və idarə olunduğu ümumi prinsipini paylaşırlar. Lakin, bu "tək Allah" anlayışı hər bir din daxilində fərqli şəkildə təsəvvür edilir və təfsir olunur.
Monoteizmin təkamülü və yayılması tarixi zəngin və mürəkkəbdir. Müxtəlif mədəniyyətlər və tarixi dövrlər monoteizm anlayışına öz təsirlərini göstərmişlər. Bu proses zamanı monoteizm, müxtəlif fəlsəfi və dini təsirlərlə zənginləşmiş, zaman zaman yenidən təfsir olunmuş və müxtəlif formalar almışdır. Ona görə də monoteizm haqqında danışarkən, müxtəlif dinlərin özünəməxsus xüsusiyyətlərini nəzərə almaq vacibdir.
Cümlədə işlənmə nümunələri:
- İslam monoteist bir dindir.
- Monoteizmin əsas prinsipləri bir çox etik sistemə təsir göstərir.
- Tarix boyu monoteizm ilə polyteizm arasında mübarizə olmuşdur.
- Bu filosof monoteizmin fəlsəfi əsaslarını araşdırırdı.