Müctəhidlik, İslam hüquqşünaslığında müstəqil fətva vermək səlahiyyətinə malik olan alimin (müctəhidin) fəaliyyətini, işini və vəzifəsini ifadə edən bir termindir. Bu, sadəcə fətva vermək deyil, həm də dini məsələlərdə müstəqil təfsir və tədqiqat aparmaq, Quran və Sünnəni dərin şəkildə öyrənmək, fəqihlik səviyyəsindən daha yüksək bir intellektual və dini səviyyəyə çatmaqla mümkündür. Müctəhid, Quran və Sünnənin əsaslarına əsaslanaraq yeni hallar üçün hökm çıxarmaq bacarığına malikdir.
Müctəhidliyin əsasını təşkil edən amillər arasında geniş dini biliklər, istqbati (istinbat etmə) bacarığı, yəni dini mətnlərdən yeni hökmlər çıxarmaq qabiliyyəti, Quran və Sünnəni dərin başa düşmək, fəqihlik səviyyəsindən daha yüksək bir səviyyədə ictihad etmək bacarığı, araşdırma aparmaq və müxtəlif fikirləri müqayisə edə bilmək kimi keyfiyyətlər vardır. Bu keyfiyyətlərə malik olan şəxs müstəqil şəkildə dini hökmlər verə və fətva çıxara bilər.
Müctəhidlik, passiv bir vəzifə deyil, əksinə, davamlı tədqiqat, öyrənmə və təfsir tələb edən aktiv bir prosesdir. Müctəhid daim yeni məlumatlar əldə edir, müxtəlif mənbələri araşdırır və öz fətvalarını yeniləyir. Bu, İslam hüququnun inkişafı və müasir problemlərə uyğunlaşması üçün vacib bir amildir. Müctəhidin fətvası yalnız özünə deyil, eyni zamanda onun rəhbərliyi altında olan cəmiyyətə də təsir edir.
Müxtəlif cümlələrdə "müctəhidlik" sözünün necə işləndiyi nümunələr:
- Onun dini araşdırmaları, müctəhidlik səviyyəsinə yüksəlmiş bir alimin əsərlərini xatırladırdı.
- Müctəhidlik yalnız geniş dini bilikləri deyil, həm də müstəqil fikir yürütmək qabiliyyətini tələb edir.
- İslam hüququnun inkişafında müctəhidlərin rolu danılmazdır.
- Müctəhidlik, İslam dünyasında çox önəmli bir vəzifə sayılır.
Qeyd edək ki, müctəhidlik, yüksək səviyyəli bir dini ixtisasdır və bu sahədə yetkinlik əldə etmək çoxillik təhsil və araşdırma tələb edir. Müctəhid adlandırılmaq üçün çox ciddi meyarlara cavab vermək lazımdır.