Mürgülü sifəti, əsasən yuxunun səthi bir halını, yarıyuxulu və ya yuxuya getmək üzrə olan vəziyyəti ifadə edir. Lüğətlərdə sadəcə "yarıyuxulu, yuxulu" kimi tərcümə olunsa da, mənası daha incə nüanslara malikdir. "Yuxulu" sözü daha çox dərin, ağır bir yuxuya meyl etməyi, yuxunun qaçılmazlığını ifadə edərkən, "mürgülü" sözü yuxunun qısa və səthi bir formasını, yuxuya dalma anını, yuxu ilə oyaqlıq arasında bir keçid vəziyyətini bildirir. Gözlərin ağırlaşması, bədənin gevşəməsi, diqqətin zəifləməsi kimi əlamətləri özündə ehtiva edir. Əslində, yuxu ilə oyaqlıq arasında bir sərnişin halını təsvir edir.
Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, türk dillərindəki "mürgüləmək" felindən törədiyini görərik. "Mürgüləmək" öz növbəsində "mürgü" (qısa yuxu, yuxuya getmə) sözündən əmələ gəlib. Beləliklə, "mürgülü" sözü "qısa müddətli yuxuya meylli", "yuxuya gedən", "yarıuxulu" mənalarını daha aydın şəkildə əks etdirir.
İ. Məlikzadənin misalında olduğu kimi, "At mürgülü gözlərini Bağıra dikib, qabaq ayağını yerə bir də vurdu" cümləsində atın yuxudan oyanmaq üzrə olduğunu, lakin hələ tam oyanmadığını, gözlərinin yarıaçıq olduğunu və hərəkətlərinin yavaş və ağırlıqlı olduğunu ifadə edir. Bu cümlədə "mürgülü" sözü, atın vəziyyətinin dəqiq və təsviri təsvirini verir. "Yuxulu at" deyilsəydi, atın daha dərin yuxuda olduğu və hərəkətlərinin daha az koordinasiyalı olacağı təsəvvürü yaranardı.
Digər nümunələr: "Mürgülü səhər, günəşin zəif işıqları ilə başladı.", "Mürgülü baxışları ilə ətrafına nəzər yetirdi.", "Mürgülü halda uzun müddət oturub qaldı." Bu cümlələrdə də "mürgülü" sözü səthi yuxuya, yuxuya meyl etməyə, diqqətin yayğınlığına işarə edir və "yuxulu" sözü ilə tam sinonim deyil.