Mütəhəyyiranə zərfi ərəb mənşəli "mütəhəyyir" sözündən və farsca "-anə" şəkilçisindən əmələ gəlmişdir. "Mütəhəyyir" sözü "çaşmış", "heyran olmuş", "təəccüblənmiş" mənalarını verir. "-anə" şəkilçisi isə zərf şəkilçisi olaraq sözə zərflik xüsusiyyəti qazandırır. Beləliklə, "mütəhəyyiranə" sözü hər hansı bir hərəkətin və ya vəziyyətin çaşqınlıq, heyrət və təəccüb içində, bir növ şok vəziyyətində baş verməsini ifadə edir.
Lüğətlərdəki "çaşmış halda, heyrət içində, təəccüblə" ifadəsi mütəhəyyiranənin mənasını qısaca və ümumi şəkildə ifadə etsə də, bu zərfin ifadə etdiyi emosiyaların dərəcəsini tam əks etdirmir. Mütəhəyyiranə sadəcə təəccüb deyil, daha çox daxili bir çaşqınlıq, qarışıqlıq və heyrətamiz bir hadisə qarşısında duyulan dərin təsir hissi ilə müşayiət olunan bir vəziyyətdir. Bu hisslər bir anlıq çaşqınlıqdan tutmuş, dərin bir heyrətə qədər müxtəlif intensivlikdə ola bilər.
Misallar:
• O, mütəhəyyiranə ətrafa baxdı. (Bu cümlədə "mütəhəyyiranə" zərfi "baxdı" fellərinə əlavə məna qatır və baxışın çaşqınlıq və təəccüb içində olduğunu göstərir.)
• Mütəhəyyiranə susdu, nə deyəcəyini bilmirdi. (Burada "mütəhəyyiranə" susmanın səbəbini izah edərək, susmanın heyrət və çaşqınlıqdan qaynaqlandığını bildirir.)
• Qarşısındakı mənzərəni mütəhəyyiranə seyr edirdi. (Bu cümlədə zərf, seyr etmə hərəkətinin heyranlıq və təəccüb hissləri ilə dolu olduğunu ifadə edir.)
Yekun olaraq, "mütəhəyyiranə" zərfi sadəcə təəccüb deyil, dərin bir heyrət, çaşqınlıq və qarışıqlıq hissləri ilə müşayiət olunan bir vəziyyəti ifadə edən, emosional cəhətdən daha zəngin bir zərfdir. Onun işlənmə sahəsi genişdir və cümləyə əlavə məna çalarları qatmaq üçün istifadə olunur.