Nəzəriyyə (ər. nəzəriyyə sözünün cəmi) is. Elmi tədqiqatların əsasında duran, müşahidələr və təcrübələr əsasında formalaşdırılan, hadisələri və ya prosesləri izah etməyə çalışan, təsdiq olunmuş və ya təsdiq olunmağa namizəd sistemli fikir və ya düşüncə sistemi. Nəzəriyyə, sadəcə bir fərziyyə deyil, geniş miqyaslı tədqiqatlar, dəlillər və sübutlar vasitəsilə dəstəklənən və müəyyən qanunauyğunluqları əks etdirən bir modeldir. Bu model gerçəkliyi tam olaraq əks etdirməsə də, tədqiqat obyektinin başlıca xüsusiyyətlərini izah edir və yeni kəşflər üçün əsas yaradır.
Nəzəriyyələr, elmin inkişafında mühüm rol oynayır. Onlar elmi tədqiqatların istiqamətini müəyyənləşdirir, yeni təcrübələrin aparılmasına stimul verir və mövcud biliklərin sistemləşdirilməsinə kömək edir. Nəzəriyyənin doğruluğu, tədqiqatlar zamanı əldə edilən empirik dəlillər, təcrübə nəticələri və digər nəzəriyyələrlə uyğunluğu əsasında qiymətləndirilir. Bir nəzəriyyə, zaman keçdikcə yeni məlumatların əldə olunması ilə dəyişə və ya təkmilləşə bilər, hətta tamamilə rədd edilə bilər.
Nəzəriyyə sözü, gündəlik dil ədəbiyyatında da işlənir, lakin bu zaman elmi mənada istifadə edilən nəzəriyyədən fərqlənir. Mütləq sübuta ehtiyacı olmayan, fərziyyə xarakterli bir fikri, sadəcə bir təsəvvürü ifadə etmək üçün də istifadə oluna bilər. Məsələn: "Onun bu davranışının səbəbi haqqında müxtəlif nəzəriyyələr irəli sürüldü." Bu cümlədə "nəzəriyyə" sözü, elmi dəqiqliyə malik olmayan, müxtəlif fərziyyələri bildirir.
Qısaca olaraq, "nəzəriyyə" sözü həm elmi-nəzəri, sistemli və dəlillərlə sübut olunmuş düşüncə sistemini, həm də gündəlik həyatda daha az əsaslı, fərziyyə xarakterli fikirləri ifadə etmək üçün işlədilə bilər. Kontekst nəzəriyyənin hansı mənada istifadə olunduğunu aydınlaşdırır.