Nizamsızlıq (nizam + -sızlıq) sözü Azərbaycan dilində geniş mənada istifadə olunan bir termindir. Əsas mənası "tərtibsiz və ya qaydasız bir vəziyyət" olub, müxtəlif sahələrdə və kontekstlərdə fərqli nüanslar daşıya bilir. Lüğətlərdə sadəcə "tərtibsizlik, qaydasızlıq, səliqəsizlik, qarı-şıqlıq, dağınıqlıq" kimi mənalar göstərilsə də, nizamsızlığın daha geniş və dəqiq izahı aşağıdakı kimi verilir:
Nizamsızlıq, müəyyən bir qayda, prinsipin, sistemin, quruluşun və ya ardıcıllığın olmaması və ya pozulmasıdır. Bu, həm fiziki mühitin (məs., otaqdakı əşyaların səliqəsiz düzülüşü), həm də sosial və mənəvi həyatın (məs., ictimai qayda-qanunun pozulması) müxtəlif sahələrində özünü göstərə bilər. Nizamsızlıq, əsasən, müəyyən bir qayda-qanuna uyğun olmayan, planlaşdırılmamış, təsadüfi, xaos xarakterli hadisələrə, vəziyyətlərə aid edilir.
Misallar:
1. Fiziki nizamsızlıq: "Evdəki nizamsızlıq onu narahat edirdi; hər şey səpələnmiş, dağınıq idi." Bu cümlədə nizamsızlıq konkret olaraq əşyaların səliqəsiz vəziyyətini bildirir.
2. Sosial nizamsızlıq: "Şəhərin mərkəzində baş verən hadisələr sosial nizamsızlığa səbəb oldu." Bu cümlədə nizamsızlıq ictimai qayda-qanunun pozulması, qarışıqlıq, xaos mənasında işlənir.
3. Mənəvi nizamsızlıq: "Onun həyatında mənəvi nizamsızlıq hökm sürürdü; dəyərlərə biganə, prinsiplərdən uzaq idi." Bu isə daxili, mənəvi prinsiplərin, əxlaqi normaların pozulmasını ifadə edir.
4. Elmi nizamsızlıq: "Təcrübədə yaranan nizamsızlıqlar tədqiqatın nəticələrini təhrif edə bilər." Bu misalda isə elmi prosesdəki qayda-qanun pozuntuları, səhvlər nəzərdə tutulur.
Beləliklə, "nizamsızlıq" sözü kontekstdən asılı olaraq müxtəlif mənalar kəsb edir. Ancaq bütün mənaların ortaq nöqtəsi qayda, sistem və ardıcıllığın olmaması və ya pozulmasıdır.