Olan-olmaz: Sifət və zərf kimi işlənən bu söz, "hər şey, mövcud olan hər şey, bütünlüklə, tamamilə" mənalarını ifadə edir. Sözün "olan" hissəsi mövcudluğu, varlığı, real həyatı bildirirkən, "olmaz" hissəsi isə məhdudiyyət, kəmiyyət məhdudiyyəti olmadan genişliyi vurğulayır. Beləliklə, "olan-olmaz" sözü, miqdar və keyfiyyət baxımından heç bir seçmə etmədən, bütün mövcud olanı, əldə olanı ifadə edir. Bu mənada, "olan-olmaz" sadəcə "hər şey" mənasından daha geniş bir kontekstdə işlənir; həm kəmiyyət, həm də keyfiyyət cəhətdən bütünlüklə, tamamilə olanı əhatə edir.
Məsələn, "Olan-olmaz yem ehtiyatı tükəndiyindən qışda zəif düşmüş heyvanın saxlanması daha da çətinləşirdi" cümləsində "olan-olmaz" sözü, heyvanın qışlamaq üçün ehtiyac duyduğu bütün yem ehtiyatının tamamilə tükəndiyi mənasını verir. Yəni, heç bir yem qalmayıb, bütün yem ehtiyatı sərf olunub. Bu cümlədə "olan-olmaz" "bütün", "tamamı", "hər şey" kimi sözlərlə əvəz oluna bilər, amma bu əvəzetmə sözün ifadə etdiyi genişliyi tam olaraq əks etdirməyə bilər. "Olan-olmaz" sözü daha çox bir şeyin tam mənasıyla tükəndiyi, heç bir hissəsinin qalmadığını ifadə etmək üçün istifadə olunur.
Digər nümunələr:
- Olan-olmaz səylər göstərməsinə baxmayaraq, nəticə əldə edə bilmədi.
- Olan-olmaz əşyalarını sataraq borcunu ödəməyə çalışdı.
- Olan-olmaz gücünü sərf edərək daşı yerindən tərpətdi.
Bu nümunələrdə də göründüyü kimi, "olan-olmaz" sözü, bütün səylər, bütün əşyalar, bütün güc kimi geniş bir miqdarı, heç bir istisna etmədən ifadə edir.
Etimalogiyası baxımından, "olan-olmaz" sözü iki hissədən ibarətdir: "olan" və "olmaz". "Olmaz" sözü, burada əks məna deyil, əksinə, "hər hansı bir məhdudiyyət olmadan" mənasında işlənir. Yəni, "olan"ın əksini deyil, "olan"ın tam və mütləq şəklini vurğulayır. Bu söz birarada məcazi mənada işlənir və güclü təsir bağışlayır.