Ozan sözü qədim Türk dillərindən gələn bir termindir və kökündə "bilən", "bacaran", "ustad" mənaları yatır. Müasir Azərbaycan dilində isə əsasən "el şairi", "aşıq" kimi tərcümə olunsa da, bu tərcümə tam mənasını əks etdirmir. Çünki ozan sadəcə şeir yazan və ya oxuyan bir şəxs deyil; həm də musiqi alətlərində ifa edən, el arasında müxtəlif hadisələri, tarixi rəvayətləri, əfsanələri sözləri və musiqisi ilə əks etdirən, eyni zamanda bədii söz ustası, həm də əxlaqi dəyərləri, el adətlərini, inanclarını yayma funksiyasını daşıyan bir sənətkar idi.
Ozanlar sadəcə əyləncə məqsədi ilə deyil, həm də ictimai-siyasi həyatda mühüm rol oynayırdılar. Onlar xalqın səsini ifadə edir, hakimiyyəti tənqid edir, xalqın mənəviyyatını qoruyur və inkişaf etdirirdilər. Bu səbəbdən də, ozanlar həm hörmət, həm də qorxu hissi doğururdular.
Misallar:
- "Bu cəngavər ozanın yarasını bağlayın tez!" - Bu cümlədə ozan həm cəngavər, həm də yaralı bir şəxs kimi təsvir edilir ki, bu da onun cəmiyyətdəki mövqeyinin və həyat tərzinin bir göstəricisidir.
- "Nə ozan var, nə yazan, nə şaman hey…" – Bu cümlədə isə ozan, yazan və şaman bir-birini tamamlayan, xalq mədəniyyətinin fərqli elementlərini təmsil edən şəxslər kimi təqdim olunur. Ozanın buradakı mövqeyi digər mədəniyyət daşıyıcıları ilə eyni səviyyədədir.
Beləliklə, "ozan" sözünün sadəcə "şair" və ya "aşıq" kimi tərcümə olunması qeyri-kafi olub, onun tarixi-mədəni kontekstini, ictimai rolunu və funksional xüsusiyyətlərini tam əks etdirmir. Ozan həm sənətkar, həm də ictimai xadimdən ibarət olan kompleks bir şəxsiyyət idi.