Oxuyan sözü Azərbaycan dilində çoxmənalı bir sözdür və kontekstdən asılı olaraq bir neçə mənada işlənir. İzahlı lüğətlərdə əsasən "xanəndə" mənasında izah olunsa da, bu, sözün tam mənasını əks etdirmir. Daha dəqiq və geniş bir izah aşağıdakı kimidir:
1. Xanəndə: Bu, "oxuyan" sözünün ən geniş yayılmış və klassik mənasıdır. Müxtəlif musiqi janrlarında (muğam, aşıq musiqisi, xalq mahnıları və s.) səs ifaçısı, mahnı oxuyan şəxs deməkdir. Misal olaraq, "Bu gün konsertdə məşhur bir oxuyan çıxış edəcək" və ya "O, gözəl səsi ilə tanınan istedadlı bir oxuyandı" cümlələrində "oxuyan" sözü bu mənada işlənir. Mir Cəlalın misalında olduğu kimi, ədəbi mətnlərdə də "oxuyan" sözü bu mənada işlənə bilər.
2. Səs çıxaran (hər hansı bir səs ifadə edən): "Oxuyan" sözü bəzi hallarda yalnız musiqi ilə bağlı deyil, hər hansı bir səs çıxaran, oxuyan varlıq üçün də işlənə bilər. Məsələn, "quşlar səhər tezdən oxuyurdular" cümləsində "oxuyan" sözü quşların səs çıxarması mənasında işlənir. Bu mənada "vızıltı səsləri oxuyan mühərrik" kimi ifadələrdə də rast gəlmək olar.
3. Oxumaq hərəkəti ilə məşğul olan: Bu mənada "oxuyan" sözü bir prosesi, bir fəaliyyəti bildirir. Məsələn, "kitab oxuyan uşaq" və ya "dərs oxuyan tələbələr" ifadələrində "oxuyan" sözü oxumaq hərəkətinə məşğul olan subyekti göstərir. Burada "oxumaq" fəaliyyəti müxtəlif növlü ola bilər (kitab oxumaq, dərs oxumaq, dua oxumaq və s.).
Etimalogiyası: "Oxuyan" sözü "oxumaq" felinin feli sifətidir və kökü Türk dillərinə aiddir. "Oxumaq" felinin kökü sözün əsas mənasına – səs çıxarmağa, dilin hərəkətinə bağlıdır. Müxtəlif dillərdə bu kökünə oxşar sözlər mövcuddur.
Qeyd etmək lazımdır ki, "oxuyan" sözünün mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişə bilər və yuxarıda göstərilən mənaların hamısı bir-biri ilə əlaqəlidir. Əsasən "səs çıxarmaq" fəaliyyəti ətrafında qurulan bu mənalar, sözün müxtəlif cümlələrdə necə işləndiyini daha yaxşı başa düşməyə imkan verir.