Ölüb-itən sözü Azərbaycan dilində sıfat və ismi kimi işlənən bir söz birləşməsidir. Əsas mənası "ölən, məhv olan, aradan çıxan, sıradan çıxan" deməkdir. Lüğətlərdə verilən qısa izahat sözün əhatə etdiyi məna çalarlarının hamısını tam əks etdirmir. Daha dəqiq ifadə etmək üçün, sözün işlənmə kontekstindən asılı olaraq fərqli məna çalarlarını ayırmaq lazımdır.
Birincisi, "ölüb-itən" sözü fiziki məhv olma mənasını bildirə bilər. Məsələn, "Hamısı sağ-salamatdır, ölüb-itən yoxdur" cümləsində olduğu kimi, insanlar və ya canlılar haqqında istifadə olunur. Bu mənada, "ölmək" və "itmək" felləri birgə işlənərək tam məhvin, izsiz yox olmanın və ya tapıla bilməməyin vurğulanmasını təmin edir.
İkincisi, "ölüb-itən" məcazi mənada da işlənə bilər. Məsələn, "planlar ölüb-itdi", "ümidlər ölüb-itdi" kimi cümlələrdə planların və ya ümidlərin reallaşmaması, məqsədə çatılmaması, ümidlərin puç olması nəzərdə tutulur. Bu mənada, "ölmək" və "itmək" felləri birgə işlənərək tamamilə yox olma, tamamilə əhəmiyyətsiz hala düşmə mənasını gücləndirir.
Üçüncüsü, söz birləşməsindəki "itmək" feli, sadəcə "ölmək"dən fərqli olaraq, yox olma prosesinin qeyri-müəyyənliyini, izsiz yox olmanı da ifadə edir. Belə ki, "ölmək" daha çox konkret bir hadisəni bildirirkən, "itmək" hadısənin qeyri-müəyyən səbəblərdən baş verməsini və ya nəticəsinin bilinməməsini ifadə edir.
Nəhayət, sözün etimologiyasına nəzər salsaq, "ölmək" köhnə türk dillərindən miras qalmış və "can vermək", "həyatdan əl çəkmək" mənasını bildirən bir feldir. "İtmək" isə "yox olmaq", "əldən çıxmaq", "tapılmamaq" mənasında işlənən bir feldir. Bu iki felin birgə işlənməsi söz birləşməsinə daha geniş və çoxşaxəli bir məna kəsb etdirir.
Qısacası, "ölüb-itən" sözü sadəcə "ölən" mənası ilə məhdudlaşmayan, daha zəngin və çoxmənalı bir ifadədir ki, onun mənası cümlənin kontekstindən asılı olaraq dəyişə bilir.