Öyünmək fellinin Azərbaycan dilindəki mənası çoxşaxəlidir və sadəcə "özünü öymək" kimi qısaca izah edilməkdən daha geniş bir kontekstdə araşdırılmalıdır. Lüğətlərdəki “özünü öymək, özünü tərifləmək; lovğalanmaq” ifadələri əsas mənasını əks etdirir, lakin onun incəliklərini tam əhatə etmir. Öyünmək həm öz əməlləri, xüsusiyyətləri ilə, həm də başqalarının əməlləri, xüsusiyyətləri ilə fəxr etməyi, onları bəyan etməyi özündə əks etdirir. Bu fəxr etmə həm açıq, həm də gizli şəkildə ifadə oluna bilər; lovğalanma, böyütmə və ya hətta təvazökarlıq pərdəsi altında gizlənə bilər.
Öyünmək sözünün semantik sahəsi özünü təqdim etmə, özünü nümayiş etdirmə, başqalarına özünün üstünlüyünü göstərmə kimi davranışları da əhatə edir. Bu davranışlar həm müsbət, həm də mənfi konnotisyonlar daşıya bilər. Məsələn, öz əldə etdiyi uğurlarla qürur duyan və bunu təvazökarcasına başqaları ilə bölüşən bir insanın davranışı müsbət qiymətləndirilərkən, özünü həddindən artıq tərifləyən, başqalarını alçaldan bir insanın davranışı mənfi qarşılanır. Bu baxımdan, öyünməyin kontekstinə və ifadə formasına görə mənası dəyişir.
Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, “öyün-” kökü bir çox türk dillərində rast gəlinən və fəxr etmə, qürurlanma mənalarını ifadə edən bir kökdür. "-mək" isə fellərin tərkib hissəsidir. Beləliklə, öyünmək sözü kökündən də öz əsas mənasını qoruyub saxlayır.
Misallar:
- O, yeni aldığı maşınıyla öyünürdü.
- Elmi nailiyyətləriylə öyünmək əvəzinə, onları cəmiyyətin inkişafına yönəltməlidir.
- Qəhrəman atasıyla öyünən oğlan həmişə başını yüksək tuturdu.
- Öz işinin nəticələri ilə öyünmək haqqı var idi.
Verdiyiniz şeir parçasında isə "Öyünməsin kimsə gözələm deyib; Bir ayrı tövr olur halı gözəlin" misrasında öyünmək feli, gözəlliyini bəyan edib lovğalanan insanı tənqid etmək məqsədi daşıyır. Gözəllik özü-özlüyündə öyünməyə ehtiyac duymayan bir keyfiyyət kimi təqdim olunur.