Özbaşınalıq (öz-baş-ınalıq) sözü Azərbaycan dilində geniş mənada "qanunlara, qaydalara, nizam-intizam qaydalarına və ya ümumi qəbul olunmuş normalara əməl etməmək, özbaşına, istənilən şəkildə hərəkət etmək" mənasını verir. Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, "öz" şəxsi əvəzlik, "baş" isə "fikir, iradə, qərar" mənalarını daşıyan köklərdən əmələ gəlmişdir. "İnalıq" isə "-lıq" şəkilçisinin "baş" kökünə əlavə edilməsi ilə əmələ gəlmiş bir isimdir və "xüsusiyyət, hal" mənasını ifadə edir. Beləliklə, sözün tam mənası "öz fikrinə, öz iradəsinə əsasən hərəkət etmək xüsusiyyəti" kimi izah edilə bilər.
Özbaşınalıq anlayışı müxtəlif kontekstlərdə fərqli çalarlar daşıya bilər. Məsələn, inzibati kontekstdə özbaşınalıq, rəsmi qaydaları və qanunları pozaraq hərəkət etmək, rəhbərliyin göstərişlərinə tabe olmamaq kimi başa düşülür. Məsələn: "O, özbaşınalığı ilə tanınırdı, qaydalara əməl etmirdi." Bu cümlədə özbaşınalıq qayda-qanunlara əməl etməmək kimi təsvir olunur.
Sosial kontekstdə isə özbaşınalıq, cəmiyyətin qəbul etdiyi davranış normalarını gözləməmək, başqalarının hüquqlarını pozmaq kimi başa düşülə bilər. Məsələn: "Onun davranışı tamamilə özbaşınalıq idi, başqalarına hörmət etmirdi." Burada özbaşınalıq, sosial normalara riayət etməmək mənasında işlənmişdir.
Hüquqi kontekstdə isə özbaşınalıq, qanunsuz hərəkətlər, hakimiyyətin sui-istifadəsi kimi təfsir olunur. Məsələn: "Hakimiyyətin özbaşınalığı xalqı etirazlara vadar etdi." Bu nümunədə özbaşınalıq qanunsuzluq və hakimiyyət təzyiqi mənasını ifadə edir.
Ümumiyyətlə, özbaşınalıq hər hansı bir sistem və ya quruluşun normalarına zidd hərəkət, intizamsızlıq, qanunsuzluq, hörmətsizlik və başlı-başınalığı əhatə edən geniş bir anlayışdır. Kontekstdən asılı olaraq mənası dəyişsə də, əsas mahiyyəti qaydaların pozulması və nizamın pozulmasıdır.