Paxır sözü Azərbaycan dilində köhnə və nadir işlənən bir sözdür. Lüğətlərdə əsasən "pas" mənasında verilsə də, bu tərif tam şəkilləndirici deyildir. Daha dəqiq tərif vermək üçün sözün kontekstual istifadəsinə və etimologiyasına nəzər salmaq lazımdır. "Paxır" sözü, əsasən, metalların səthində yaranan, qoruyucu təbəqə kimi görünən lakin əslində materialın korroziyaya uğramasının nəticəsi olan pas qatı üçün deyilir. Bu pas qatı, qalın, qarışıq, bəzən kobud və qeyri-bərabər bir təbəqə ola bilər. Beləliklə, "paxır" sadəcə "pas" deyil, pasın xarakterik xüsusiyyətlərini – qalınlığı, qeyri-bərabərliyi və ya quruluşunu əks etdirən bir termindir.
Sözün etimologiyası haqqında dəqiq məlumat yoxdur. Ancaq türkiyə dilləri qrupuna aid olan digər dillərdəki oxşar sözlərlə müqayisə apararaq, “paxır” sözünün kökü “pax” və ya “pıx” felindən gəldiyi fərziyyəsini irəli sürmək olar. Bu fəillər “sıxılmaq”, “çatlamaq”, “möhkəmlənmək” kimi mənaları ifadə edir. Bu baxımdan, "paxır", materialın səthində sıxılmış, bərkiymiş, qeyri-bərabər bir qat kimi təsəvvür edilə bilər.
Misal olaraq gətirilən şeir parçasında "paxır" sözü, görünüşdə saray kimi gözəl olan bir şeyin əslində (pas qatı kimi) əsasını zəiflədən, gizli bir qüsuru ifadə edir. Beləliklə, söz yalnız fiziki pası deyil, həm də gizli qüsurlar, yanıltıcı görünüşlər və ya əsl həqiqətin gizlədilməsini ifadə edə bilər.
Müxtəlif cümlələrdə "paxır" sözünün necə işləndiyinə dair nümunələr:
- Dəmirdə qalın bir paxır əmələ gəlmişdi.
- Qapının menteşələrində paxır tutmuşdu.
- Onun sözlərinin arxasında bir paxır var idi, əsl həqiqət gizlənirdi.
- Tarixin səthindəki paxırı təmizləmək, həqiqəti aşkara çıxarmaq lazımdır.
Nəticə olaraq, "paxır" sözünün tərifi sadəcə "pas" ilə məhdudlaşdırılmamalıdır. O, pasın xüsusiyyətlərini, kontekstə görə gizli qüsurların, yanıltıcı görünüşlərin və həqiqətin gizlədilməsinin ifadəsidir. Daha geniş, poetik bir kontekstdə isə bu söz metaforik mənalar da daşıya bilər.