Patriarx sözü qədim yunanca "patriarches" sözündən götürülmüşdür. "pater" (ata) və "archē" (hakimiyyət, hökmranlıq) sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlmişdir, deməli, "ata hökmranlığı" və ya "ata rəhbərliyi" mənasını verir. Bu etimoloji mənşə sözün mənasının tam dərk edilməsi üçün əsasdır.
Tarixi kontekstdə patriarx anlayışı əsasən iki əsas mənada işlənir:
1. Qəbilə və ya ailə başçısı: Qədim cəmiyyətlərdə, xüsusilə qəbilə sisteminin hökm sürdüyü dövrlərdə, patriarx ailənin və ya qəbilənin ən qoca, ən hörmətli və ən güclü üzvü, qəbilənin rəhbəri idi. O, qəbilənin torpaqlarını, mal-mülkünü idarə edir, qəbilə üzvləri arasında mübahisələri həll edir, mühüm qərarları verir və qəbilənin dini və sosial həyatını tənzimləyirdi. Bu mənada patriarx, müasir anlayışla müqayisədə daha çox siyasi və sosial hakimiyyətə malik bir lider rolunu oynayırdı.
2. Pravoslav kilsəsində yüksək rütbəli ruhani: Pravoslav kilsəsində patriarx, kilsənin iyerarxiyasında ən yüksək rütbəli ruhanilərdən biridir. Patriarx müəyyən bir ərazi və ya patriarxalığın dini lideridir və onun səlahiyyətləri genişdir. O, kilsənin idarə edilməsində, dini təlimlərin təbliğində, ruhanilərin təyinatında və kilsənin əmlakının idarə olunmasında mühüm rol oynayır. Bu mənada patriarx, dini və mənəvi lider kimi fəaliyyət göstərir.
Beləliklə, patriarx sözü həm qədim cəmiyyətlərdə ailə və ya qəbilə başçısını, həm də müasir Pravoslav kilsəsində yüksək rütbəli ruhanini bildirir. Hər iki mənada da patriarxın hakimiyyət və liderlik xüsusiyyətləri ön plana keçir, lakin bu hakimiyyətin təbiəti və tətbiq sahəsi fərqlidir.