Payız (fars. پاییز - pāyiz) – İlin dörd fəslindən biri olub, yay fəslindən sonra və qış fəslindən əvvəl gələn bir dövrdür. Astronomik olaraq, şimal yarımkürəsində 22-23 sentyabr tarixlərində başlayır və 21-22 dekabr tarixlərində qış fəsli ilə əvəz olunur. Cənub yarımkürəsində isə 20-21 mart tarixlərində başlayır və 20-21 iyun tarixlərində yay fəsli ilə əvəz olunur. Payızın başlanğıcı günəşin ekvatoru keçməsi ilə müəyyən edilir və bu zaman gecə və gündüzün müddəti bərabərləşir (ekvinoksium).
Payız fəsli özünəməxsus iqlim xüsusiyyətləri ilə səciyyələnir. Havanın temperaturu tədricən soyuyur, günlər qısalır, gecələr uzanır. Bitkilərdə fotosintez prosesi yavaşlayır, yarpaqlar rəngini dəyişərək (sarı, qırmızı, qəhvəyi) tökülür. Heyvanlar qışa hazırlıq prosesinə başlayır: bəziləri köç edir, bəziləri isə qış yuxusuna gedir. İnsanlarda da payız mövsümü ilə əlaqəli fərqli duyğular və təcrübələr yaşanır: bəzilərində melanxoliya, bəzilərində isə yarpaqların rəngarəngliyi ilə bağlı estetik zövq hissi yaranır.
Dilçilik baxımından, "payız" sözü fars mənşəlidir və əsasən "ayaq" mənasını verən "pa" və "düşmək" mənasını verən "yiz" kəlmələrindən təşkil olunmuşdur. Bu da yarpaqların ağaclardan tökülməsi, təbiətin "ayaq"larının "düşməsi" mənasında izah edilə bilər. Lüğətlərdə "payız" sözü əsasən "ilin yaydan sonra gələn fəsli" kimi tərif olunsa da, bu tərif onun bütün mənasını əhatə etmir. Söz, müəyyən bir coğrafi ərazinin iqlim şəraitini, bitki və heyvan aləminin fəslin xüsusiyyətlərinə reaksiyasını, həmçinin insan həyatına təsirini də özündə əks etdirir.
Cümlədə istifadəsi nümunələri:
- Payız gəldi, hava soyumağa başladı.
- Payız meşəsi öz rəngarəngliyi ilə valeh edir.
- Payız fəslində quşlar isti ölkələrə uçurlar.
- Payız yağışları torpağı nəmləndirir.
- Payız günləri qısa, gecələri uzundur.