Peşmanlamaq felinin Azərbaycan dilindəki mənası, sadəcə "peşman olmaq, peşmançılıq çəkmək" kimi qısa bir izahla kifayətlənə bilməyəcək qədər zəngindir. Lüğətlərdəki qısa ifadələr, sözün bütün çalarlarını əks etdirə bilmir. Peşmanlamaq, əslində, öz hərəkətinə, qərarına, ya da sözünə görə duyulan kədər, nəfsin sarsılması, vicdan əzabı və bununla bağlı özünü qınama hisslərini ifadə edir. Bu hisslər fərqli intensivlikdə və müxtəlif səbəblərdən yaranır.
Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, "peşman" sözünün fars mənşəli olduğu görünür. "Peş" önəm, əhəmiyyət, "man" isə olmamaq mənasını verir. Beləliklə, "peşman" "əhəmiyyətini itirmiş", "önəmini itirmiş" deməkdir. "Peşmanlamaq" isə bu vəziyyətə düşmək, bu hissi yaşamaq mənasını daşıyır. Bu mənada, peşman olmaq yalnız bir əməlin nəticəsindən deyil, həm də həmin əməli etməməyin mümkünlüyündən, alternativlərin nəticəsindən də irəli gələn hissləri əhatə edir.
Cümlə içərisində istifadəsinə baxaq:
- Onun sözlərinə görə peşman oldu. (Sadə peşmanlıq)
- Etdiyi səhvə görə dərin peşmanlıq çəkdi və özünü bağışlaya bilmədi. (İntensiv peşmanlıq, özünü qınama)
- O, bu qərarından çox peşman olacağına əmin idi. (Gələcək peşmanlıq haqqında ehtimal)
- Qızını ələ verməkdən peşman oldu, çünki qızının yeni həyat yoldaşı pis bir insan idi. (Xüsusi bir səbəbdən yaranan peşmanlıq)
- İnsanın həyatında törətdiyi hər bir səhv onu peşman edə bilər. (Ümumi bir həqiqəti ifadə edir)
Göründüyü kimi, "peşmanlamaq" felinin mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişir və sadəcə "peşman olmaq" kimi dar bir izahla kifayətlənmək düzgün olmaz. Bu fel, insan duyğularının mürəkkəbliyini əks etdirən bir söz olaraq, daha geniş və dərin bir təhlili tələb edir.