Peymanə (fars. پیمانه) – klassik Azərbaycan ədəbi dilində işlənən bir sözdür. Əsasən qədəh və ya piyalə mənasında işlədilir. Lakin məcazi mənada da geniş istifadə olunmuşdur. Etimalogiyasına nəzər salsaq, farsca "peyman" ( پیمان) - "ölçü, miqdar" və "-ə" əlavəsi ilə əmələ gəlmişdir. Beləliklə, sözün əsl mənası "ölçü qədəhi", "müəyyən miqdarı olan qab" deməkdir. Bu da onun qədəh, piyalə kimi qablarla əlaqəsini izah edir.
Lüğətlərdə verilən “qədəh, piyalə” mənası, peymanənin əsas və ən çox rast gələn istifadəsini əks etdirir. Misal üçün, “Sındırma qəlbini peymanə kimi” misalında, şair M. Rahim peymanəni həm fiziki olaraq qırıla bilən bir qab, həm də dərin duyğuları özündə əks etdirən bir metafora kimi işlətmişdir. Bu mənada, qəlb şərab qədəhi kimi qırıq, yaralı vəziyyətdə təsvir olunur.
İkinci mənası – “məc. Çaxır, şərab” – isə peymanənin məzmunla bağlı məcazi işlənməsidir. Çünki tarixən peymanələr əsasən içki tökülməsi üçün istifadə olunurdu. Beləliklə, peymanə sözü zamanla həm qabın, həm də qabdakı içkinin simvolu kimi işlənməyə başlayıb. Bu mənada, “peymanə dolusu şərab” deyəndə, həm qabın həcmini, həm də içkinin miqdarını nəzərdə tuturuq. Yəni “peymanə” sözü burada həm konkret qabı, həm də onun məzmununu – çaxırı və ya şərabı ifadə edir.
Qeyd etmək lazımdır ki, peymanə sözü müasir Azərbaycan dilində klassik ədəbiyyat əsərlərində və poetik dildə daha çox işlənir. Gündəlik danışıq dilində istifadəsi azdır. Onun yerinə, “qədəh”, “piyalə”, “stakan” kimi sözlər üstünlük təşkil edir.