Pırtlaşma: "Pırtlaşmaq" fellindən törəmiş isimdir. Lüğətlərdə sadəcə "pırtlaşmaq" fiilindən törəmə olaraq qeyd edilməsinə baxmayaraq, "pırtlaşma" sözünün mənası daha geniş və çoxqatlıdır. Əsasən, ani, qəfil və səs-küylü bir hərəkətin, partlayışın, ya da qarışıqlığın nəticəsi kimi baş verən bir vəziyyəti, hadisəni ifadə edir. Bu səs-küylü hərəkət həm müsbət, həm də mənfi kontekstlərə malik ola bilər.
Məsələn, "pırtlaşma" sözü aşağıdakı mənaları ehtiva edə bilər:
1. Qəfil, səs-küylü bir hərəkət: "İnsanlar meydana doğru pırtlaşdılar." (Burada kütləvi, bir anda olan hərəkət vurğulanır.) "Qapının pırtlaşması bizi qorxutdu." (Burada ani, gözlənilməz açılma və səs vurğulanır.)
2. Qarışıqlıq, çaşqınlıq: "Toplantıda böyük bir pırtlaşma yaşandı." (Burada fikir ayrılığı, qarışıqlıq, nizamın pozulması ifadə olunur.) "Şəhərdəki hadisələrdən sonra böyük bir pırtlaşma başladı." (Burada qarışıqlıq, iğtişaş və ya xaos ifadə olunur.)
3. Partlayış, partlama: (Daha az işlənən, lakin mənası baxımından mümkün olan bir istifadə) "Maddənin pırtlaşması güclü bir partlayışla nəticələndi." (Burada partlayıcı bir maddənin ani dağılması nəzərdə tutulur.)
Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, "pırt" kökünün səs-küy, partlama ilə əlaqəli olduğunu görərik. "Pırtlaşmaq" fiili isə bu səs-küylü hərəkətin prosesini ifadə edir. Beləliklə, "pırtlaşma" bu prosesin nəticəsini, əmələ gəlmiş vəziyyəti bildirir. Sözün işlənmə sahəsi geniş olsa da, əsas mənası qəfil, səs-küylü və ya qarışıq bir hadisəni ifadə etməkdədir.
Qeyd edək ki, "pırtlaşma" sözü daha çox danışıq dilində işlənir və yazılı dilə nisbətən az rast gəlinir. Ancaq müvafiq kontekstdə dəqiq və aydın şəkildə mənasını çatdırmaq üçün istifadə oluna bilər.