Pirani sözü fars mənşəlidir ( پیرانی - pīrānī). Lüğətlərdə əsasən “qoca”, “ağsaqqal”, “ixtiyar” kimi tərcümə olunsa da, mənası daha geniş və çoxşaxəlidir. Sadəcə yaşlı olmaqdan ötrü deyil, həm də həyat təcrübəsi, hikmət, hörmət və nüfuz sahibi olmaq mənasını da özündə ehtiva edir. “Nurani” ilə sinonim kimi göstərilməsi də bu mənanı tamamlayır, çünki nurani sözü işıq saçan, nurlu, müqəddəs mənalarını daşıyır və pirani kişilərin müdrikliyinə, əxlaqi kamilliyinə işarə edir.
Beləliklə, “pirani” sadəcə bioloji yaşa deyil, həm də sosial statusa, ictimai mövqeyə və mənəvi keyfiyyətlərə işarə edir. Bir “pirani kişi” yalnız yaşlı deyil, həm də hörmətli, təcrübəli, öz sözü keçən bir şəxsdir. Cümlədəki “Qoca pirani bir kişi oturub qabağında manqal, əlində batman kitab” ifadəsi də bunu təsdiq edir. Burada “qoca” sözü yaş amilini qeyd edirsə də, “pirani” sözü bu yaşın verdiyi hikmət və nüfuzdan bəhs edir. Kişinin əlində kitab olması da onun bilik və təcrübəsinə işarədir.
Sözün işlənməsinə dair nümunələr:
- “Kəndin pirani ağsaqqalı öz hikmətli sözləri ilə gəncləri doğru yola yönəltdi.” (Burada pirani, hörmətli və müdrik bir şəxs olduğunu vurğulayır.)
- “Pirani dayımın nəsihətləri həyatımda hər zaman yol göstəricim olub.” (Burada pirani, qohumluq əlaqəsindən əlavə, məsləhətlərinin dəyərini ifadə edir.)
- “O, pirani bir alim idi və elm aləmində böyük nüfuz sahibi idi.” (Burada pirani, elm sahəsindəki uzunmüddətli təcrübəni və nüfuzunu bildirir.)
Yekun olaraq, “pirani” sözü sadəcə “qoca”nın sinonimi deyil, daha geniş mənalı, fars ədəbiyyatından gələn və Azərbaycan dilində ədəbi üslubda işlənən zəngin bir leksik vahiddir.