Pörtləmə: "Pörtləmək" fellindən törəmiş isimdir. Lüğətlərdə sadəcə "Pörtləmək1"-dən törəmə kimi göstərilməsi, mənanın tam əhatə olunmasına mane olur. Çünki "pörtləmək" feli müxtəlif kontekstlərdə müxtəlif mənalarda işlənə bilir. Buna görə də "pörtləmə" sözünün mənası daha geniş və dəqiq şəkildə izah olunmalıdır.
Əsas məna: Birdən-birə, qəfil və güclü bir şəkildə baş verən yanma, partlama, alovlanma və ya qaynama prosesi nəticəsində yaranan vəziyyət. Bu, əsasən maye və ya qaz maddələrinin qəfil yanması və ya partlaması ilə əlaqədardır. Məsələn, "benzinin pörtləməsi" ifadəsi belə bir vəziyyəti təsvir edir. Bundan başqa, mayenin sürətli qaynama prosesinə də pörtləmə deyilə bilər. Məsələn, "südün pörtləməsi" kimi.
Metaforik məna: "Pörtləmə" sözü bəzən metaforik mənada da işlənə bilir. Bu zaman birdən-birə baş verən və güclü təsirə malik olan hər hansı bir hadisə, vəziyyət və ya duyğu ifadə olunur. Məsələn, "qəzəbin pörtləməsi", "hisslərin pörtləməsi" ifadələrində "pörtləmə" sözü duyğuların birdən-birə, nəzarətsiz bir şəkildə ortaya çıxmasını ifadə edir.
Etimologiya: Sözün etimologiyası "pörtləmək" felinin kökünə dayanır. Bu kök türk dillərində geniş yayılmışdır və əsasən "partlama", "çatlama", "söndürmə" kimi mənaları əhatə edir. Sözün fonetik inkişafı da bu mənaların qorunmasına xidmət edir.
Cümlədə işlənmə nümunələri:
- Qaz borusunun sızması nəticəsində güclü bir pörtləmə baş verdi.
- Yağın qızdırıldıqda pörtləməsi yanğın təhlükəsi yaradır.
- Qəzəbinin pörtləməsi onu nəzarətsiz hərəkətlər etməyə məcbur etdi.
- İçindəki təzyiqin artması nəticəsində qab pörtlədi.
Beləliklə, "pörtləmə" sözünün mənası, sadəcə "pörtləmək" felinin isim halına gəlməsi ilə məhdudlaşmır, həm də kontekstə bağlı olaraq müxtəlif mənalar kəsb edir.