Proton [lat. protos – birinci]: Fizikada, oksigen atomunun nüvəsində olduğu kimi, bütün maddələrin atom nüvələrinin tərkib hissəsini təşkil edən, müsbət elektrik yükünə malik elementar hissəcikdir. Protonun kütləsi təxminən bir atom kütlə vahidinə (amu) bərabərdir və neytrona çox yaxın kütləyə malikdir. Onun müsbət yükünün qiyməti elektronun mənfi yükünün qiymətinə bərabərdir, lakin əlaməti əksdir. Protonlar, əsasən, atom nüvəsində neytronlarla birlikdə yerləşir və atomun kimyəvi xassələrini müəyyən edən proton sayı (atom nömrəsi) hər element üçün unikaldır.
Protonların kəşfi atom fizikasının inkişafında əsas rol oynamışdır. Onların xassələrinin araşdırılması, maddənin strukturunun daha dərin anlaşılmasına və nüvə reaksiyalarının, o cümlədən nüvə enerjisinin əldə edilməsinə imkan vermişdir. Protonlar yüksək enerjili sürətləndirici qurğular vasitəsi ilə sürətləndirilərək müxtəlif elmi tədqiqatlarda, məsələn, nüvə reaksiyalarının öyrənilməsində və yeni elementlərin sintezi proseslərində istifadə olunur.
Cümlədə istifadə nümunələri:
- Atom nüvəsindəki protonların sayı elementin atom nömrəsini müəyyən edir.
- Yüksək enerjili proton şüaları tibbdə xərçəngin müalicəsində istifadə olunur.
- Protonun kütləsi neytronun kütləsinə çox yaxındır.
- Elm adamları protonların daxili strukturunu araşdırmaqla məşğuldurlar.
Qeyd: "Proton" sözünün latın dilindən gələn "protos" kökünün mənası "birinci" olmaqla yanaşı, həm də "əsas", "əvvəlki" mənalarını da ifadə edə bilər ki, bu da protonun atom nüvəsinin əsas tərkib hissəsi kimi rolunu vurğulayır.