Provokasiya (latıncadan provocare - çağırmaq, təhrik etmək) – müəyyən bir şəxsi, qrupu, təşkilatı və ya dövləti qəsdən təxribatçı hərəkətlərə, qanunsuz əməllərə və ya düşmənçilik əməllərinə təhrik etmək, onları əməllərinə görə məsuliyyətə cəlb etmək məqsədilə hərəkətlərə vadar etmək, onların qarşıdurmaya girməsinə və ya istənməyən hərəkətlərə sürüklənməsinə səbəb olmaqdır. Bu, həm gizli, həm də açıq şəkildə həyata keçirilə bilər. Provokasiya, hədəf seçilmiş tərəfin səhv hərəkətlər etməsinə səbəb olmaq üçün planlı şəkildə qurulmuş bir hərəkətdir.
Provokasiya, həm fərdi, həm də kollektiv səviyyədə həyata keçirilə bilər. Məsələn, fərdi səviyyədə bir insanın hədəf göstərilən şəxsin əsəblərini qıcıqlandırmaq, onu pis əhval-ruhiyyəyə salmaq və ya səhv addım atmasına səbəb olmaq üçün etdiyi hərəkətlər provokasiya sayıla bilər. Kollektiv səviyyədə isə, məsələn, bir ölkənin digər ölkənin ərazisinə qəsdən hücum etməsinə səbəb olmaq üçün həyata keçirilən əməliyyatlar, yaxud sosial qrupların qarşıdurmasına səbəb olan təbliğat kampaniyaları provokasiya kimi təsnif edilə bilər.
Provokasiyanın əsas məqsədi, hədəf seçilmiş tərəfi özünü müdafiə etməyə və ya qarşı tədbirlər görməyə məcbur etmək, bu vasitə ilə onların etibarını itirməsinə, qanunsuz əməllərə qarışmasına və ya beynəlxalq səviyyədə məhkum edilməsinə səbəb olmaqdır. Provokasiya nəticəsində baş verən hadisələr, hədəf seçilmiş tərəfin hərəkətləri kimi təqdim edilərək, onlara qarşı istənilən tədbirin haqlı olduğunu sübut etmək üçün istifadə oluna bilər.
Provokasiya hərəkətləri müxtəlif formalarda özünü göstərə bilər: yalan xəbərlərin yayılması, təhrikedici şayiələrin yayılması, fiziki təhdidlər, manipulyasiya, şantaj, gizli səsyazma və ya çəkilişlərin aparılması, saxta sübutların istehsal edilməsi və s. Provokasiyanın aşkarlanması çətin ola bilər, çünki o, çox vaxt incə və qeyri-aşkar metodlarla həyata keçirilir.
Hüquqi baxımdan, provokasiya bir çox hallarda cinayət təşkil edir və ciddi cəzalarla nəticələnə bilər. Provokasiya əməllərinin qarşısının alınması üçün hüquq-mühafizə orqanları tərəfindən xüsusi tədbirlər görülməlidir.