Sabunotu (Saponaria) – Caryophyllaceae (Çiyələkçiçəklər) fəsiləsinə aid, əksəriyyəti çoxillik ot bitkilərindən ibarət bir cinsdir. Lüğətlərdə sadəcə “kökündə saponin olan zəhərli bitki” kimi təsvir edilməsi, bitkinin əsas xüsusiyyətini əks etdirməklə yanaşı, onun bioloji müxtəlifliyini və istifadə sahələrini tam əhatə etmir. Bitkinin zəhərli olması nisbidir və dozaya bağlıdır; bəzi növləri müalicəvi məqsədlə istifadə olunur, digərləri isə həqiqətən də zəhərli ola bilər.
Sabunotu bitkilərinin ən önəmli xüsusiyyəti, kök, gövdə və yarpaqlarında saponinlərin mövcudluğudur. Saponinlər, suda həll olunan, köpüklənən glikozidlərdir və bitkiyə öz adını verən əsas xüsusiyyətdir. Bu maddələr sabun kimi təmizləyici təsirə malikdirlər, buna görə də bitki tarixən paltar yumaqda və digər təmizləmə işlərində istifadə olunmuşdur. Ancaq saponinlərin yüksək konsentrasiyası həm də zəhərli təsir göstərə bilər, bu səbəbdən istifadəsi diqqətlə və müəyyən miqdarda olmalıdır.
Sabunotu bitkiləri müxtəlif növlərə malikdir və coğrafi yayılma sahəsi genişdir. Növlər arasında morfoloji fərqlər müşahidə olunur: bəziləri alçaqboylu, bəziləri isə hündür boylu olur; çiçəklərin rəngi ağdan çəhrayıya qədər dəyişir. Hər növün özünəməxsus yayılma arealı, ekoloji tələbləri və kimyəvi tərkibi vardır. Bəzi sabunotu növləri mədə-bağırsaq problemlərinin müalicəsində, bəziləri isə dəri xəstəliklərinin müalicəsində istifadə olunur. Lakin bu bitkinin müalicəvi istifadəsi mütləq həkim nəzarəti altında aparılmalıdır.
Cümlələrdə istifadə nümunələri:
- Ana, paltarları yumaq üçün sabunotu kökü istifadə edirdi.
- Sabunotu bitkisinin kökündən alınan ekstraktın təmizləyici xüsusiyyətləri vardır.
- Həkim, mədə problemlərinin müalicəsi üçün sabunotu əsaslı dərman yazdı.
- Sabunotu, saponin tərkibli zəhərli bitkilərdən biridir, lakin mülayim istifadədə təhlükəsizdir.