Sapmaq sözü Azərbaycan dilində çoxmənalı söz olub, əsasən hərəkətin düzgün istiqamətdən kənara çıxmasını, yolun dəyişdirilməsini bildirir. Lüğətlərdəki "düz yoldan çıxıb sağa və ya sola dönərək başqa bir yola girmək" tərifi sözün əsas mənasını əhatə etsə də, daha geniş və dəqiq izah tələb olunur.
Etimalogiyası: Sapmaq sözünün kökü qədim türk dillərinə dayanır. "Sap" felinin mənası "uzanmaq", "uzanaraq getmək" deməkdir. "Sapmaq" isə bu felin məcazi mənası olaraq "başlanğıc istiqamətdən uzaqlaşmaq", "əsas xəttdən kənara çıxmaq" kimi yozulur. Beləliklə, "sapmaq" əslində "uzanmalı olduğu yoldan kənara çıxmaq" mənasını verir.
Məna çalarları: Sapmaq sözünün mənaları kontekstdən asılı olaraq müxtəliflik göstərir:
1. Fiziki sapma: Düz xəttdən, yoldan, kursdan kənara çıxma. Misal: Maşın yolun buzlu hissəsində sapdı və ağaca çırpıldı.
2. Mənəvi sapma: Doğru yoldan, əxlaqi prinsiplərdən, qanunlardan kənara çıxma. Misal: O, vicdanından saparaq yalan danışdı.
3. Məqsəddən sapma: Əsas məqsəddən, planlaşdırılmış istiqamətdən kənara çıxma. Misal: Mühazirənin mövzusundan saparaq müəllim tarix haqqında danışmağa başladı.
4. Şübhəyə sapmaq: Şübhə etmək, inanmamaq. Misal: O, söylədiklərinə şübhə edib, doğru yoldan sapdı.
5. Diqqətin sapması: Diqqətin başqa bir obyektə yönəlməsi. Misal: Səsinə diqqətini saparaq, işi yarıda qoydu.
Sinonimlər: Sapmaq sözünün sinonimləri kontekstdən asılı olaraq dəyişir. Məsələn, "kənara çıxmaq", "yoldan çıxmaq", "azmaq", "yanmaq", "sərsəmlik etmək", "yanlış yol seçmək" kimi sözlər müəyyən hallarda sinonim kimi işlənə bilər. Lakin hər bir sinonimin özünəməxsus məna çaları vardır və sapmaq sözünü tam əvəz etmir.
Antonomlər: "Düz getmək", "doğru yolda olmaq", "istiqamətini saxlamaq" kimi sözlər sapmaq sözünün antonomları kimi qəbul edilə bilər.