Sarmaşmaq felinin Azərbaycan dilindəki əsas mənası "bir şeyin ətrafına dolanmaq, sarılmaq"dır. Lakin bu tərif kifayət qədər quru və məhdud qalır. Daha geniş və dəqiq bir izah vermək üçün, sözün istifadə sahələrinə, kontekstə və məcazi mənalarına da toxunmaq lazımdır.
Sözün etimologiyası diqqətəlayiqdir. Türk dillərindəki kökü olan "sarmaq" felindən törəmiş "sarmaşmaq", "sarmaq" felinin davamlı, təkrarlanan hərəkəti ifadə edən "-aş-" şəkilçisi ilə əmələ gəlmişdir. Bu, hərəkətin davamlılığını, əhatəliliyini vurğulayır. Yəni sadəcə bir dəfə sarılmaq yox, ətrafa dolanmaq, bürünmək, bütövlükdə əhatə etmək mənasını daha güclü şəkildə ifadə edir.
Sarmaşmaq feli həm konkret, həm də məcazi mənalarda işlənə bilər. Konkret mənada, bitkinin bir dirəyə, telə və ya başqa bir obyektə dolanması, ipəyin bir əşyanı sarması, birinin digərinə sıx sarılması və s. hallarda istifadə olunur. Misal üçün: "Bitki divara sarmaşıb yuxarı qalxırdı." və ya "Qadın uşağını qucağına sarmaşıb ağlayırdı."
Məcazi mənada isə sarmaşmaq, bir hadisəyə, vəziyyətə, duyğuya bütövlükdə qapılmaq, tamamilə bürünmək, özünü həmin hadisəyə, vəziyyətə, duyğuya həsr etmək mənasında işlənə bilər. Misal üçün: "O, qəm-qüssəyə sarmaşmışdı." və ya "Yazıçı əsərinin yazılmasına tamamilə sarmaşmışdı." Bu mənada, sarmaşmaq feli dərin bir emosional və ya intellektual bağlılığı ifadə edir.
Nəzərinizə çatdırmaq istəyirəm ki, misal olaraq verilən şeir parçasında ("Eləmi tikan gülə; Sarmaşıb tikan gülə; Fələk də göz dikibmiş; Mən gözüm dikən gülə") sarmaşmaq feli, tikanın gülə dolanmasını, əhatə etməsini ifadə etməklə yanaşı, məcazi olaraq həm də qədərin, taleyin insan həyatına təsirini ifadə etmək üçün də istifadə olunmuşdur. Tikanın gülü "sarmaşması" taleyin insanın həyatını "sarmaşması"na bənzədilir.
Yekun olaraq, "sarmaşmaq" feli yalnız sadə bir "sarılma" hərəkətini deyil, əhatəli, davamlı və bəzən də məcazi mənalarda dərin emosional və ya intellektual bağlılığı ifadə edən zəngin bir söz olduğunu deyə bilərik.